Blok tematyczny Homoseksualizm. Część 3.

W części 3 publikujemy materiały dydaktyczne dla ostatnich klas podstawówki i pierwszych gimnazjalnych.

Dotychczas opublikowane materiały pomocnicze dla nauczycieli etyki oparte na źródłach holenderskich i niemieckich obejmowały tematy mniej lub bardziej uniwersalne, nierzadko podnoszone także na lekcjach etyki w polskich szkołach. Tym razem chcemy Państwu udostępnić materiały na temat, będący w polskiej szkole całkowitym tabu. Chcemy Wam pomóc w przygotowaniu i poprowadzeniu cyklu lekcji etyki na temat: HOMOSEKSUALIZM.

Związek Humanistyczny Niemiec (HVD) wydał obszerną broszurę pt. Całkiem normalnie inni – geje, lesbijki, osoby biseksualne, autorstwa Martina Ganguly, docenta w berlińskim Instytucie Kształcenia Nauczycieli przedmiotu Lebenskunde (bliżej o tym przedmiocie w: „Ramowy plan lekcji Lebenskunde”). Nawet w tak tolerancyjnym kraju jak Niemcy i jego wielokulturowej stolicy, Berlinie, nauczyciele nie radzą sobie z przekazywaniem uczniom rzetelnej i dostosowanej do ich wieku wiedzy o homoseksualizmie.

Aby podkreślić wagę tematu, broszurę Całkiem normalnie inni – geje, lesbijki, osoby biseksualne zarekomendowali czołowi politycy berlińscy. Burmistrz, a zarazem szef rządu tego miasta, będącego krajem związkowym (Landem) Republiki Federalnej Niemiec, Klaus Wowereit, napisał we wstępie:

„W postaci tej książeczki nauczyciele dostają do ręki opracowanie, które ma im pomóc w wypełnieniu zadania pedagogicznego, często uznawanego za bardzo trudne. Za pomocą wielu przejrzystych przykładów powinno się udać „zabrać” dzieci i młodzież do ich własnego świata; ułatwić im dostęp i zrozumienie takich tematów, jak płciowość, miłość i seksualność; uświadomić typowe zachowania przypisywane dla danej płci, a także podjąć zagadnienia różnych form współżycia ludzi. (…) Przede wszystkim chciałbym, aby ta książeczka wniosła wkład w świadome i zdecydowane przeciwdziałanie wielu formom codziennej dyskryminacji i w ten sposób w całym społeczeństwie powstał klimat nie tylko tolerancji, ale też akceptacji wobec innych preferencji w życiu.”

I jeszcze fragment ze wstępu, napisanego przez dr Sibyll Klotz, szefową frakcji Bündnis 90/Die Grünen w parlamencie Berlina.

„Jednym z najważniejszych wspomnień z dzieciństwa mojej córki jest rozmowa z nią, kiedy miała 7 lat. To był czas, kiedy moje własne życie bardzo się zmieniało. Byłam właśnie na drodze z „normalnego” małżeństwa do związku lesbijskiego. Na pytanie, jak będzie chciała żyć, kiedy dorośnie, córka odpowiedziała – Tego jeszcze nie wiem, jeszcze się nad tym zastanowię. Może z mężczyzną, może z kobietą, a może z dziećmi. A może zamieszkamy razem z moją przyjaciółką. – Zrobiło to na mnie ogromne wrażenie, że ta młoda osoba po prostu wymieniła całą paletę możliwości, do czego ja dochodziłam przez dziesięciolecia.

I ponieważ te możliwości były dla niej równoważne, życzyłabym sobie, żeby wszyscy uczestniczący w wychowaniu i kształceniu naszych dzieci, wspierali tę otwartość dla różnych modeli życia.”

We wprowadzeniu do broszury Całkiem normalnie inni – geje, lesbijki, osoby biseksualne autor pisze, że obelgi rzucane pod adresem koleżanek i kolegów o innych orientacjach seksualnych są w berlińskich szkołach, i to od pierwszej do ostatniej klasy, nie takie znowu rzadkie. Nauczyciele przeważnie na to nie reagują, bo przecież „dzieciaki nie wiedzą, co mówią”. Ale nawet, kiedy reagują, to i oni nierzadko nie wiedzą, o czym mówią. Temat homoseksualizmu jest nadal tabu, chociaż w świecie dzieci i młodzieży jest obecny.

Dzieci i młodzież szkolna wcale nie są za młodzi do zastanawiania się nad tym tematem. Udowadniają to ogromnym zainteresowaniem, kiedy temat homoseksualizmu zostaje rzetelnie podjęty na szkolnej lekcji. I nie powinno wtedy chodzić tylko o seksualność, lecz o wzajemne współżycie ludzi, o uczucia, pożądanie lub jego brak.

Większość kościołów chrześcijańskich w Niemczech ignoruje temat homoseksualizmu. Głównie kościół katolicki, który sam w swoich szeregach ma wielu homoseksualistów, idzie w swych fundamentalistycznych filipikach na wojnę z gejami i lesbijkami. Od 2001 roku w Niemczech prawo dopuszcza małżeństwa osób tej samej płci. Ówczesny metropolita Kolonii, kardynał Ratzinger zarzucił rządowi federalnemu, że taka ustawa „preferuje zachowania niedopuszczalne z punktu widzenia chrześcijaństwa i tym samym niszczy i tak już kruchy fundament wartości.” Kościół ewangelicki uznaje gejów i lesbijki jako część społeczeństwa, ma jednak duże zastrzeżenia, czy można uznać za moralnie jednakie małżeństwa hetero- i homoseksualne.

W samym Berlinie mieszka około 350 000 gejów i lesbijek. W każdej szkole jest wiele dzieci, które dorastają w rodzinach homoseksualnych. W każdej szkolnej klasie siedzi statystycznie troje dzieci, które będą w przyszłości żyły z partnerami tej samej płci. Szkoła i jej programy nauczania są do tego stanu rzeczy nieprzygotowane. Z publikacji instytutu badania opinii publicznej, iconkids&youth, z marca 2002 roku wynika, że 61% niemieckiej młodzieży (w wieku 12 … 17 lat) ma negatywne nastawienie do gejów, lesbijek i osób biseksualnych. Jest to znacznie więcej niż w roku 1998 ( 34%). Także w mediach homoseksualizm jest nadal przedstawiany bardzo jednostronnie. Nie ma w nich ani jednego homoseksualnego bohatera, a jeśli osoby takie się pojawiają, to raczej jako kurioza.

W pierwszym niemieckojęzycznym studium o młodych osobach homoseksualnych udowodniono, że są one nadal dyskryminowane i narażone na przemoc. Młodzieży brakuje wiedzy i informacji na ten temat oraz wzorców do naśladowania. To szkoła powinna być miejscem, w którym tę wiedzę otrzymają. Wszak to generacja obecnych uczniów będzie w przyszłości rozwijać takie wzorce życia i miłości, które teraz pozna.

Przetłumaczenie i opracowanie kilkudziesięciostronicowego, naukowego wykładu dla nauczycieli nt. różnych orientacji seksualnych, poprzedzającego propozycje przygotowania i przeprowadzenia lekcji, wykracza poza formułę naszego portalu. Odsyłamy do stosownych opracowań historycznych i naukowych. Jedynie jako ważną ciekawostkę historyczną podajmy, że już w roku 1804 Francja wprowadziła „absolutne zwolnienie od karania miłości osób tej samej płci, jeśli nie narusza to praw osób trzecich.” I jeszcze jedno: autor doradza nauczycielom ograniczyć używanie pojęcia homoseksualizm, zbyt oficjalnego, zbyt naukowego i często rozumianego tylko w kontekście seksualności. Radzi mówić: gej, lesbijka, bo takich właśnie słów używają sami zainteresowani i chodzi wtedy o coś znacznie więcej.

Cały materiał zamieszczony w broszurze jest przeznaczony dla lat nauki od I do VII. Zawiera liczne wskazówki i propozycje. Do tematu powinno się systematycznie powracać przez wszystkie lata nauki. Zorganizowanie jednorazowej lekcji pod hasłem „Homoseksualizm jako przypadek szczególny” jest kontra produktywne i będzie raczej egzotycznym wydarzeniem, bardziej wykluczającym niż integrującym. Prezentowane tutaj materiały zostały praktycznie sprawdzone we wszystkich klasach i spotkały się z ogromnym zainteresowaniem uczniów.

Podstawowym celem prezentowanych w części 3. modułów lekcyjnych jest pokazanie szerokiej palety równouprawnionych sposobów wspólnego życia ludzi. W berlińskich szkołach tematy: rodzina i rodzenie dzieci są obowiązkowo przerabiane pod koniec II klasy. Jednak na tych lekcjach rzadko omawiane są realia tego ogromnego miasta, w którym ludzie żyją samotnie lub w parach jedno i różnopłciowych albo w komunach. I tutaj jest ważne zadanie dla przedmiotu Lebenskunde (patrz odrębny materiał na temat nauki tego przedmiotu); uświadomienie dzieciom, że obok par heteroseksualnych są także inne formy wspólnego życia. Wielu uczniom wiedza ta będzie bardzo potrzebna w ich dorosłych, niestereotypowych związkach. Uczniowie uczą się akceptować, a przynajmniej tolerować takie związki. Liczne materiały pomocnicze wspomagają nauczycieli w poprowadzeniu lekcji na te tematy. Numeracja modułów lekcyjnych jest kontynuowana; w części pierwszej były to moduły 1..3, w części drugiej moduły 4 i 5 w tej części są to moduły 7 do 9.

Jak we wszystkich naszych materiałach, tylko i wyłącznie dla uproszczenia tekstu, zastosowaliśmy męską formę dla ucznia i żeńską dla nauczyciela.

Cele nauki dla modułów 7 do 9:

Uczniowie:

- zbierają, omawiają i systematyzują znane im słowa obraźliwe;

- poznają powody tabuizacji słów obraźliwych, głównie z obszaru seksualności;

- poznają powody tworzenia i oddziaływanie przepisów antydyskryminacyjnych;

- uczą się odczuwać na własnej skórze doznawania przykrości;

- uczą się wczuwać w sytuację ludzi dyskryminowanych;

- w odgrywanych scenkach uczą się zachowania w sytuacjach konfliktowych, jako ofiara, sprawca, pomocnik i jeden z gapiów;

- uczą się zrównoważonego, powodowanego empatią uczestnictwa w międzyludzkich konfliktach.

Moduł 7

Przemoc za pomocą słów

Nauczycielka prosi uczniów o zapisanie na osobnych małych kartkach słów obraźliwych, które znają. Każdy uczeń wkłada swoje niepodpisane, anonimowe kartki do pudełka. Z tak zgromadzonym materiałem można ćwiczyć różne warianty lekcji

Wariant 1

Zwykłe sortowanie słów obraźliwych

Ten wariant możliwy od klasy 5, ewentualnie także 4. Nauczycielka czyta na głos zapisane na kartkach słowa obraźliwe i prosi uczniów o zaliczenie ich do kategorii „brzydkie” – te ląduje w skrzynce nr 1, słowa „niezbyt brzydkie” – są wkładane do skrzynki nr 2. Zamiast kategorii brzydkie i mniej brzydkie można zastosować inne zbliżone określenia. Nie powinno się jednak stworzyć więcej niż trzy kategorie.

Pytania pomocnicze

- dlaczego akurat to słowo uznaliście za niezbyt brzydkie?

- dlaczego akurat to słowo uznaliście za brzydkie?

- które z tych słów najczęściej słyszy się w naszej szkole?

- z jakiej dziedziny pochodzi to słowo?

- co jest szczególnie bolesnego/obraźliwego w tym słowie?

- czy to jest ważne, żeby istniały słowa, które sprawiają innym przykrość?

Wariant 2

Inne sortowanie słów obraźliwych

Ten wariant jest możliwy w końcu roku szkolnego w klasie 5. Słowa są czytane po kolei przez uczniów. Nauczycielka zapisuje je w kilku kolumnach na tablicy. Następnie klasa wspólnie nadaje kolumnom kategoryzację i nazwa tej kategorii jest zapisywana u góry kolumny słów. Przykładowe kategorie to seksualność, rasizm, wulgaryzm, ułomność. Uczniowie mogą też ustalić inne kategorie, ale z reguły zapisane przez uczniów słowa mieszczą się w podanych wyżej kategoriach.

Pytania pomocnicze

- jaki ma sens zapisanie słów obraźliwych w różnych kolumnach?

- jakie inne kategorie (nazwa kolumny) przychodzą Wam jeszcze do głowy?

- słowa obraźliwe z dziedziny seksualności są najpowszechniejsze, czy moglibyście to jakoś wyjaśnić?

- dlaczego jest tak bardzo obraźliwe nazwać kogoś gejem, albo lesbijką (wskazane jest wyjaśnienie uczniom tych pojęć)?

- jak moglibyście się zachować i co zrobić, kiedy ktoś jest obrażany seksistowsko lub rasistowsko?

Dla uczniów jest także ważne dowiedzieć się, że są także słowa, którymi można się bronić przed obrażaniem. Uczniowie szukają wspólnie słów, które są bardziej kpiną, niż obrazą. Można ich używać, nie czyniąc przy tym adresatowi dużej przykrości. Np. mężczyznę stosującego przemoc wobec kobiety można nazwać „damskim bokserem”. Poszukajcie innych przykładów.

Podpowiedź

- spróbujcie poszukać słów, które w sytuacji konfliktowej nie ranią innych, lecz w lekki humorystyczny sposób pozwalają wypuścić nieco pary z kotła i rozładować atmosferę.

Nauczycielka poleca uczniom przynieść na następną lekcję kartki z takimi słowami. Najlepsze propozycje mogą być nagrodzone, lub wypisane na ściennej gazetce. W takiej gazetce można umieścić tekst protestu przeciwko używaniu słów obraźliwych, dotyczących seksizmu, rasizmu lub kalectwa.

Można też w gazetce zamieścić treść kodeksu antydyskryminacyjnego (patrz następny moduł).

Moduł 8

Od słów obraźliwych do kodeksu antydyskryminacyjnego

Propozycje dla klas od 6 wzwyż. Moduł może być też uzupełnieniem dla wariantu 2, modułu 7. Ale też moduł ten można zastosować po dłuższej przerwie. Ważne jest tylko, aby już wcześniej był przerobiony temat słów obraźliwych. Uczniowie opracowują poniższą kartę roboczą pojedynczo, w parach lub w grupach. Zawarte w karcie zadania i pytania są także podpowiedziami do przeprowadzenia lekcji i nie są tutaj dodatkowo wypisane. Nauczycielka wyjaśnia, co to są ustawy antydyskryminacyjne, oraz objaśnia pojęcia użyte w karcie roboczej.

Cel nauki

- poznanie podstawy ustawowej zwalczania dyskryminacji;

- sformułowanie przez uczniów własnych przepisów, widzianych z ich perspektywy wiekowej;

- dowiedzenie się, że dyskryminacja słowna, to nie tylko niewinny wybryk, lecz złamanie prawa.

Karta pracy

Ustawa antydyskryminacyjna

W niektórych niemieckich Landach istnieją ustawy antydyskryminacyjne. Poniżej fragment z takiej ustawy w Brandenburgii i Turyngii. Także od roku 1995 obowiązuje podobny przepis w Berlinie.

Land Brandenburgia, artykuł 12 (równość)

„(2) Nikt nie może być uprzywilejowany lub ograniczany z powodu jego rasy, pochodzenia, narodowości, języka, jego płci i orientacji seksualnej, pochodzenia społecznego lub piastowanej funkcji, swojego kalectwa, religii, światopoglądu lub przekonań politycznych”

Land Turyngia, artykuł 2 jego konstytucji

„(3) Nikt nie może być uprzywilejowany lub ograniczany z powodu jego pochodzenia, przynależności etnicznej, pozycji społecznej, języka, religii, światopoglądu lub przekonań politycznych, z powodu jego płci lub orientacji seksualnej”

Zadania

1. Przeczytajcie oba fragmenty ustaw i podyskutujcie o nich między sobą.

2. Czy uważacie, że w tych obu przepisach zawarto wszystkie punkty odnoszące się do dyskryminacji i ograniczania praw?

3. Sformułujcie własną ustawę antydyskryminacyjną, która byłaby tak samo rozumiana zarówno przez dzieci, jak i dorosłych.

4. Jak należy postępować z ludźmi, którzy łamią te ustawy?

Moduł 9

Odgrywanie scenek na tematy dyskryminacji seksualnej

Wariant 1

Obrażanie – ćwiczenie

Propozycje dla klas od 6 wzwyż. Proponowane ćwiczenie z użyciem słów obraźliwych zakłada pewną zdolność uczniów do abstrakcyjnego myślenia. W poniższej karcie roboczej uczniowie opisują ogólny odbiór (stereotypy) ludzi o różnych preferencjach seksualnych.

Uczniowie siadają w kręgu i wymieniają się wypełnionymi kartami roboczymi. Jedno krzesło ustawić w środku kręgu. Na nim siada jeden z uczniów. Jego zadaniem jest symboliczna przynależność do jednej z grup na liście (np. kobiet lesbijek). Najlepiej, żeby chłopiec miał rolę kobiecą i odwrotnie. W ten sposób uzyskuje się określony dystans, który ułatwia zajęcie stanowiska. Teraz uczniowie z kręgu po kolei obrażają osobę w środku. Każdy używa do tego tylko jednego ze słów z danej kolumny. Jeśli kolumna nie jest wyczerpana, następuje druga runda obrażania, aż do wyczerpania zestawu słów. W środku siada następna osoba i jest „obrażana” słowami z następnej kolumny i tak, do wyczerpania kolumn.

Ćwiczenie to ma na celu wywołanie empatii do osoby siedzącej pośrodku. Dzieci uświadamiają sobie przy tym, że za chwile to one siądą pośrodku kręgu i będą obrażane.

Pytania pomocnicze wobec uczniów zasiadających pośrodku kręgu

- jak się czułeś obrażany takimi słowami?

- czy te słowa / oskarżenia są trafne?

- co byś zrobił, gdybyś był naocznym świadkiem sytuacji takiego obrażania kogoś?

Karta pracy

Wariant 2

Odgrywanie ról

Takie scenki można odgrywać, jeśli w klasie już poruszono ten temat w jakiejś formie.

Nauczycielka podaje przykłady scenek albo rozdaje grupom karteczki z opisem scen. Każda grupa odgrywa inną scenę. Można też opracować i odegrać własne scenariusze. Po odegraniu scenek są one omawiane przez całą klasę.

Scenka 1

Rodzina (ojciec, mama syn i/lub córka) spacerują po parku. Spotykają dwóch mężczyzn idących w objęciach. Rodzice są oburzeni i reagują………

Podpowiedzi do scenki 1

- czy już kiedyś osobiście przeżyłeś taką sytuację?

- myślisz, że jak by zareagowali Twoi rodzice (mama / tata) w takiej sytuacji?

- jak by rodzice zareagowali, gdyby spotkali objętą parę heteroseksualną?

- czy uczucia są jakoś zależne od orientacji seksualnej?

Scenka 2

Ojciec / matka odkrywa w dziecinnym pokoju list, z którego wynika, że syn / córka jest zakochany w kimś o takiej samej płci. W tym momencie do pokoju wchodzi córka /syn…….

Podpowiedzi do scenki 2

- czy rodzice mogą czytać listy swoich dzieci?

- jak byście zareagowali w takiej sytuacji?

- jak powinien się zachować rodzic, który odkryje taką skłonność seksualną swojego dziecka?

Scenka 3

Grupa chłopaków spotyka dwie kobiety, które się obejmują. Młodzi rzucają pod ich adresem uwagi typu: „wy tam, nie udało wam się żadnego poderwać!” „Czy mamy was nauczyć, co jest naprawdę dobre?” ……

Podpowiedzi do scenki 3

- co mogą zrobić kobiety w sytuacji takich zaczepek?

- czy jest ważne, aby zaczęły się bronić?

- gdybyście natrafili na taką scenę, to jak byście się zachowali?

Scenka 4

A dyskotece w centrum młodzieżowym gromada młodzieży rozmawia o chłopaku, który wydaje im się być gejem. Lustrują go wzrokiem i głośno komentują jego osobę i jego przyjaciół, z którymi siedzi przy stoliku…..

Podpowiedzi do scenki 4

- co w takiej sytuacji powinien, waszym zdaniem, zrobić ten chłopak?

- jeśli ten chłopak rzeczywiście jest gejem, to czy nie powinien lepiej pójść do dyskoteki dla gejów?

- gdybyście natrafili na taką scenę, to jak byście się zachowali?

Na podstawie: Martin Ganguly„ Ganz normal anders – lesbisch, schwul, bi”, wydanego przez Humanistischer Verband Deutschlands, Landesverband Berlin, II wydanie 2003,

Tłumaczył i opracował Andrzej Wendrychowicz