Plan spełnia kilka funkcji jednocześnie.

W aspekcie prawnym jest podstawą dopuszczenia nauki przedmiotu Lebenskunde w berlińskich szkołach publicznych.
W aspekcie demokratycznym wyjaśnia rodzicom, uczniom i zainteresowanej tematem części opinii publicznej formy i treści nauczania tego przedmiotu.
W aspekcie pedagogicznym jest wskazówką i pomocą dla nauczycieli przedmiotu w ich bieżących decyzjach pedagogicznych.

Wychowanie i kształcenie humanistyczne

Kształcenie humanistyczne bazuje na humanistycznym światopoglądzie i jest syntezą moralnego zaangażowania i krytycznego myślenia. Jego celem jest wychowanie ucznia na dorosłego człowieka, potrafiącego formułować dojrzałe opinie, samodzielnie podejmować decyzje i odpowiedzialnie postępować. Powinno nauczyć młodego człowieka bronić wyznawanych wartości i aktywnie współtworzyć społeczeństwo obywatelskie. Kształcenie humanistyczne oferuje uczniom możliwość przeanalizowania ich codziennych doświadczeń i wyczulenie na otaczający ich świat; przybliżenie filozoficznego wymiaru życia i pojmowania świata i ich krytycznej refleksji; ma wzmocnić uczniów w rozwoju ich osobowości i nauczyć naukowego myślenia. Kształcenie humanistyczne wspiera krytyczną postawę uczniów wobec prądów fundamentalistycznych i zachwytu nowoczesnym irracjonalizmem.

Cele humanistycznego wychowania i kształcenia:

– pojmowanie praw człowieka, jako porozumienia ludzi ponad wszystkimi religiami i światopoglądami, chroniącymi ich wartości i wyznaczającymi nieprzekraczalne granice;

– pojmowanie sensu życia i moralności w oderwaniu od wszelkich religii;

– uznanie rozumu i racjonalizmu za podstawę komunikacji wzajemnej i postępowania ludzi;

– wybór laickiego sposobu życia i umiejętność uzasadnienia tego wyboru;

– zrozumienie znaczenia rozdziału państwa i religii jako fundamentu demokratycznego społeczeństwa,

– wykorzystywanie wiedzy naukowej w postępowaniu własnym i w odniesieniu do całego społeczeństwa.

W ramach kształcenia humanistycznego są opracowywane następujące główne tematy:

– jaki jest mój pogląd na sens życia?

– na czym opieram swoją orientację etyczną?

– jaki mam stonek do tego, czego my ludzie jeszcze nie potrafimy zrozumieć?

– czy potrzebuję prawdy absolutnej?

– co to jest religia? Jak interpretuję poszczególne treści wiary?

– jak się zachowuję wobec osób wierzących i ich instytucji?

Kształcenie humanistyczne stawia pytania o godność człowieka w warunkach nierównych szans, wyobcowania, niszczenia środowiska naturalnego, ekonomicznej i socjalnej biedy w dużej części świata; pytania o możliwości autonomii i wolności, o sumienie, o winę za bezprawie i gwałt, o sprawiedliwość i warunki jej osiągnięcia.

Kształcenie humanistyczne to więcej niż tylko przekazywanie wiedzy, to uczenie samodzielnego myślenia. Nauczyciel musi stworzyć klimat zaufania grupy uczniowskiej. Jej uczestnicy od samego początku biorą czynny udział w decyzjach podejmowanych przez grupę. Doświadczenia własne są ważną płaszczyzną socjalnego procesu kształcenia. Wychowanie humanistyczne wspiera ważny proces nadawania wartościom moralnym ich wewnętrznego znaczenia przez wzajemne odnoszenie się do siebie i czynny udział w dyskusji.

Istotą kształcenia humanistycznego jest przygotowanie uczniów do znajdowania odpowiedzi na fundamentalne pytania dotyczące ich własnego życia. Rodzice i nauczyciele powinni towarzyszyć dzieciom na drodze do ich samodzielności. Oznacza to, że najpierw rodzice, a następnie nauczyciele pomagają dzieciom w stopniowym ukształtowaniu oraz kierowaniu się w życiu ich własnym światopoglądem.

Wychowanie do samodzielności jest praktykowane głównie poprzez wzajemne relacje dzieci. Dla pozytywnego rozwoju potrzebują one zaufanego i respektowanego przez nich wsparcia dorosłych. Ich widzenie świata jest kształtowanie głównie przez jakość ich stosunków z rodzicami i nauczycielami, z którymi nawiązują intensywne więzi emocjonalne.

Kształcenie humanistyczne obejmuje także wiedzę o religii i różnych światopoglądach. Uczniowie powinni poznać podstawy najważniejszych światowych religii, aby (odpowiednio do swojego wieku) potrafić podjąć merytoryczną rozmowę z osobami wierzącymi (zdobycie kompetencji prowadzenia dyskusji). Nauka religioznawstwa jest podstawą do analizy i zrozumienia religii. Nie można ośmieszać i bagatelizować żadnej religii. Należy je widzieć jako próby innych ludzi znalezienia odpowiedzi na ich pytania egzystencjalne, ich troski i szczęście, ich konflikty społeczne. Krytyczna analiza religii powinna wykazać, jakie obawy i potrzeby były źródłem poszczególnych systemów religijnych.

Humanistyczny światopogląd opiera się na wiedzy i akceptacji faktu, że nie wszystko jest możliwe. Humaniści mają świadomość ludzkich słabości i własnych ograniczeń. Humaniści potrafią sformułować najważniejsze, niewyjaśnione pytania dotyczące ludzkiego życia i podjąć próbę znalezienia racjonalnych odpowiedzi.

Postulaty humanistycznego podejścia do życia

Humanistyczne wychowanie i kształcenie bazuje na wymienionych wyżej zasadach samostanowienia, odpowiedzialności za własne postępowanie oraz na określonych wyobrażeniach o ludziach i świecie. Zasady te, to humanistyczne postulaty. Są one także podstawą pracy pedagogicznej z uczniami. Postulaty te, to:

Przynależność do natury

Człowiek jest częścią natury. Rozwój kulturowy człowieka opiera się na jego ewolucji jako istoty żywej. Kształcenie humanistyczne wyznacza stosowne miejsce pojmowaniu i refleksji cielesności, wspiera poznanie za pomocą wszystkich zmysłów i żąda zmierzenia się z własnymi ograniczeniami i śmiertelnością; uczy podbudowywania własnych wypowiedzi empirycznymi dowodami; wspiera poznawanie środowiska naturalnego.

Poczucie wspólnoty

Ludzie rozwijają swoją osobowość, jako część wspólnoty. Do człowieczeństwa należy otwartość i poświęcanie uwagi temu, co wspólne z innymi ludźmi. Kształcenie humanistyczne ułatwia ludziom się otwierać, wczuwać i uczestniczyć; należy do tego gotowość brania odpowiedzialności za współżycie z innymi; kwestie moralne i socjalne odgrywają ważną rolę; podkreśla, że żyjemy w świecie, którego wiele języków, kultur i tradycji kształtuje naszą tożsamość.

Równość

W odmienności dostrzegę także coś własnego, ale tylko wtedy, kiedy bez obaw i uprzedzenia uznam godność każdego innego człowieka. Kształcenie humanistyczne stwarza wiele okazji do przyjmowania równości i różnorodności za perspektywę współżycia z innymi ludźmi. Dlatego ważnymi tematami lekcji jest rozwiązywanie konfliktów, prawa człowieka, a szczególnie dzieci, pozbywanie się uprzedzeń i zapobieganie dyskryminacji. Humaniści wzywają do patrzenia poza granice własnej społeczności i kultury, aby zrozumieć jak wiele łączy nas z innymi ludźmi.

Wolność

Wolność trzeba niekiedy odkryć i wywalczyć. Kształcenie humanistyczne pokazuje możliwości, ale i ryzyka samodzielnego podejmowania decyzji. Uczeń jest traktowany jako podmiot jego własnego rozwoju; jest stopniowo wspierany w kształtowaniu własnej osobowości i uczeniu się samodzielności; niedopuszczalna jest jakakolwiek indoktrynacja. Uczniowie powinni mieć możliwość zajęcia się tematem lekcji bez wcześniejszych uprzedzeń. Uczeń powinien zrozumieć, że nie ma wolności bez odpowiedzialności.

Rozsądek

Rozsadek pozwala na odróżnienie prawdziwych i nieprawdziwych sądów, moralnego i amoralnego postępowania, zrozumienia i złudzenia. Pozwala na autorefleksję i refleksję, że rozsądne postępowanie jest jednak uwarunkowane określonym interesem. Rozsądek ułatwia ludziom analizowanie myśli, działania i sytuacji oraz sceptyczne podchodzenie do prawd objawionych. Rozsądny człowiek wie, że życie składa się także z błędów i kryzysów.

Otwartość na świat

W przeciwieństwie do wielu religii, humaniści nie przyjmują istnienia sił nadprzyrodzonych i stwórcy wszystkiego. Etyka i moralność są definiowane wyłącznie przez ludzi na podstawie ich osobistych i społecznych doświadczeń. Otwartość na świat zawiera także wiarę we własne siły i zdolność do samodzielnego i wspólnego z innymi ludźmi rozsądnego kształtowania swojego życia.

Proces dydaktyczny

Pojecie to obejmuje wszystkie akcje i decyzje, obejmujące przygotowanie, przeprowadzenie i późniejsze kontynuowanie tematu lekcji. Proces dydaktyczny jest ściśle związany z procesem wychowawczym. Szczególnie w kształceniu humanistycznym postawa nauczyciela, sposób komunikowania się i relacja nauczyciela z uczniami jest niezwykle ważna. W procesie dydaktycznym rozróżnia się następujące elementy.

Rozwijanie kompetencji

– Osobowych. Kształtowanie osobowości, refleksja nad możliwościami samodzielnego troszczenia się o siebie i własny rozwój.

– Socjalnych. Zdolność realizacji postulatu ‘wzajemne relacje’ w aspekcie solidarności, zdolności prowadzenia dialogu, akceptacji odmienności.

– Rzeczowych. Pozyskanie umiejętności rozpracowywania tematów humanistycznych, ich interpretacji pod względem moralnym i sensu życia oraz ich oceny etycznej.

– Metodologicznych. Stopniowe opanowanie metod zrozumienia tematu przez siebie i innych, jego prezentacji, komunikacji wzajemnej, rozwiązywania konfliktów, wypracowywania i uzasadniania decyzji i krytycznej refleksji.

- Działania. Zdobycie czterech ww. kompetencji pozwoli na opanowanie przez uczniów umiejętności działania i angażowania się w obronę godności człowieka (np. rozwiązywania konfliktów).

Temat lekcji i metoda jego wyboru

Lekcje Lebenskunde mają punkty styczności z innymi przedmiotami szkolnymi i grupowymi zajęciami pozalekcyjnymi. Formułowanie i planowanie tematów zajęć jest szczególnie ważne. Temat może wybrać zarówno nauczyciel jak i grupa uczniowska; to jest trudny i ambitny cel. Wybranie tematu spośród całej listy propozycji poszczególnych uczniów wymaga opanowania metod komunikacji wzajemnej i umiejętności osiągania konsensusu. Uczniowie mogą wybrać temat, do którego nauczyciel nie jest przygotowany. Wtedy pełni on bardziej rolę moderatora i ukierunkowuje temat pod kątem wartości humanistycznych.

Nauczyciele sięgają do tematów z ramowego planu lekcji, do tematów leżących im szczególnie na sercu, do bieżącej tematyki politycznej, kulturalnej i społecznej oraz odnoszących się do ważnych wydarzeń w szkole.

Nauczyciel tak tworzy roczny plan lekcji, aby w ciągu roku szkolnego poruszyć tematy z wszystkich trzech głównych obszarów. Należy nieustannie powracać do fundamentalnych idei i postulatów humanistycznych i w miarę przechodzenia uczniów do wyższych klas przedstawiać je w pogłębionej formie, odpowiedniej dla wyższego wieku uczniów. Te najważniejsze tematy, to prawa człowieka, metody i cele sceptycznego myślenia, naukowa ocena religii, okultyzmu i ezoteryki.

Zaproponowane tutaj tematy lekcji Lebenskunde sformułowano na podstawie wieloletniej praktyki i podzielono na trzy bloki tematyczne.

Blok tematyczny I – indywidualność, poczucie wspólnoty, solidarność

Człowiek rozwija z wiekiem swoją indywidualność. Z rosnącą świadomością swojej cielesności i osobowości kształtuje wyobrażenia o własnym, indywidualnym życiu. Samorealizacja przebiega w naturalnych i społecznych uwarunkowaniach, zależnościach i naciskach. Przez odkrycie przestrzeni dla własnego rozwoju i możliwości alternatywnego decydowania, człowiek rozwija swoje myślenie, odczuwanie i działanie jako istota rozsądna i niepowtarzalna. Ta wolność jest także rezultatem wyzwolenia się ze stereotypów, wzorcowych ról i wewnętrznych przymusów.

Poczucie wspólnoty jest częścią ludzkiego życia. Zawiera w sobie zarówno życzenie przynależności, jak też zdolność nawiązywania kontaktów z innymi ludźmi na zasadzie wzajemnego respektu. W stosunkach z innymi, człowiek poznaje siebie jako osobę o własnej odrębnej biografii. Świadome poczucie wspólnoty w celu wspólnej poprawy warunków życia uczy solidarności.

Blok tematyczny II – odpowiedzialność za środowisko naturalne i społeczeństwo

Człowiek jest istotą skazaną na określone warunki społeczne i przyrodnicze. Aby żyć z sensem także w przyszłości, człowiek musi być gotów do współżycia opartego nie na wykluczeniu i zagrożeniu innych ludzi, lecz na otwartości i respektowaniu ich interesów. Sensowne życie oznacza także gotowość rozsądnego i ostrożnego obchodzenia się ze środowiskiem naturalnym.

Do odpowiedzialności należy także angażowanie się w niezbędne zmiany. Takie działanie wymaga osobistego i zbiorowego zaangażowania, doceniania ludzkiej różnorodności i troski o środowisko naturalne.

Blok tematyczny III – objaśnianie świata i humanizm

Ludzie formułują założenia, definicje i pytania, dlaczego ich życie i świat są takie, jakie są. Posługują się obrazami, historiami i racjonalnymi argumentami w poszukiwaniu odpowiedzi. Ludzie potrzebują także umiejętności rozpoznawania zmian, alternatywnych działań i artykułowania idei. Postęp i szczęście nie kierują się zasadami ewolucji, lecz są zależne wyłącznie od ludzkiego działania.

Światopogląd humanistyczny może być zarówno orientacją życiową poszczególnych ludzi, jak też wkładem w rozwój demokratycznego społeczeństwa. Jest on efektem historycznego rozwoju, wiedzy naukowej, doświadczeń ruchów społecznych i kulturowych uwarunkowań.

Mityczne, spirytystyczne i religijne objaśnianie świata opiera się na istnieniu sił nadprzyrodzonych, których nie można udowodnić, ale można w nie wierzyć. Zajmowanie się tymi zjawiskami jest przydatne w rozwijaniu własnego obrazu świata, zdolności tolerancji, oraz poznawaniu różnic i podobieństw światowego humanizmu.

Na podstawie „Rahmenplan für den Unterricht Humanistischer Lebenskunde“, wydanego przez Humanistischer Verband Deutschland, Landesverband Berlin, 2009, przetłumaczył i opracował Andrzej Wendrychowicz

Czytaj dalej :Propozycje tematów lekcji w podziale na bloki tematyczne