Celem zajęć jest refleksyjne spojrzenie na własne życie oraz uświadomienie uczniom i uczennicom, że istnieją wartości, którymi ludzie kierują się w życiu. Pokazanie, że jest wiele wartości uniwersalnych, stanowiących podstawę do dokonywania wyborów.

Po zajęciach uczniowie/ uczennice będą zdawali sobie sprawę z tego, że pewne rzeczy, które są ich udziałem w życiu tak naprawdę stanowią fundament ich istnienia, są "motorem", bez którego nie mogliby żyć. Będą mieli świadomość tego, że wiele tych wartości jest uniwersalnych i ważnych dla wszystkich ludzi.

Cele lekcji:

• Uczeń rozumie pojęcie ,,wartość”,
• gromadzi, prezentuje i porządkuje wartości materialne, niematerialne,
• buduje hierarchię własnych wartości,
• zachowuje tolerancyjną postawę wobec poglądów innych uczestników zajęć,
• doskonali umiejętność argumentowania, wyciągania i prezentowania wniosków,
• dostrzega ponadczasowe/ uniwersalne wartości w życiu człowieka,
• zdobywa wiedzę o sobie.

Metody pracy:

Pogadanka/Burza mózgów

Formy pracy:

Indywidualna/Grupowa

Środki dydaktyczne:

• papierowe żółte koło z napisem „Wartości”,
• żółte paski papieru,
• kartki- po osiem sztuk dla każdego ucznia/ uczennicy,
• ponumerowane koperty,
• wydrukowane sytuacje dotyczące dylematów moralnych.

Czas:

1-2 godziny lekcyjne, w zależności od tempa pracy uczniów i uczennic

Przebieg zajęć:

1. Wprowadzenie

Osoba prowadząca wita wszystkich i informuje, ze na dzisiejszych zajęciach będziemy rozmawiali o wartościach.

Wprowadzając uczniów i uczennice w zagadnienia, może zadać im pytanie:

Czy wiecie czym są wartości?

Chętni uczniowie/ uczennice odpowiadają.

Jeśli uczniowie/ uczennice mają trudność, nauczyciel/ka może podać przykład.

Wyobraź sobie, ze jedziesz rowerem. Po drodze spotykasz różne znaki, które Cię o czymś informują.

Możemy przyrównać życie człowieka do takiej drogi, po której się przemieszczamy, a znaki drogowe do wartości w naszym życiu.

Wartości są zatem drogowskazami, za pomocą których orientujemy się w świecie.

Pomagają nam wyznaczać cele, do których chcemy dążyć.

2. Definicja wartości

Wartość najłatwiej zdefiniować, jako coś, co jest dla nas cenne i godne pożądania, i stanowi cel naszych dążeń.

Wartością może być dowolna rzecz której nadajemy szczególne znaczenie.

Jeśli uważamy coś za wartość, postępujemy tak by to osiągnąć.

Przykłady:

Jeśli np. sprawiedliwość jest dla nas ważną wartością to staramy się postępować sprawiedliwie.

Jeśli wartością jest dla nas piękno, będziemy się starali mieć kontakt ze sztuką czy pięknymi przedmiotami.

Gdy wartością jest dla nas wiedza to dążymy do jej zdobycia.

Wartość jest więc wyznacznikiem naszego działania.

Ćwiczenie:

Osoba prowadząca rozdaje uczniom żółte paski papieru.

Uczniowie podają przykłady wartości i zapisują je na żółtych papierowych paskach. Na każdym pasku jedna wartość.

Osoba prowadząca ma przygotowane wcześniej papierowe koło z napisem: Wartości.

Następnie kładzie je na podłodze i siada wokół niego z uczniami/uczennicami.

Po kolei każdy uczeń/uczennica kładzie jeden pasek, z zapisaną wartością przy okręgu i wyjaśnia dlaczego akurat ta wartość jest dla niej/niego ważna.

Po zakończonym ćwiczeniu powstaje słońce z promieniami.

Na tej podstawie możemy stwierdzić, jaka wartość jest najbardziej cenna wśród uczestników/uczestniczek naszej grupy.

3. Aksjologia

Osoba prowadząca informuje, że jest to nauka, która zajmuje się  wartościami. Jest to dział filozofii, dotyczący zasad ludzkiego postępowania.

4. Podział wartości:

Wartości możemy podzielić na wartości deklarowane i realizowane.

Wartość deklarowana- to taka, którą deklarujemy (a niekoniecznie realizujemy).

Wartość realizowana- taka, którą rzeczywiście realizujemy.

Czasami ludzie deklarują wyznawanie pewnych wartości, np. dlatego, ze czują presję grupy społecznej, w której żyją, rodziny, tradycji lub sami czują, ze powinni taką wartość wyznawać.

Jednocześnie w życiu realizują inne wartości, które są im bliższe i w które wierzą.

Czasem wartości deklarowane są trudne, a czasem niemożliwe do zrealizowania z różnych, powodów np. politycznych.

Wtedy dana osoba lub grupa urzeczywistnia tylko część z deklarowanych wartości lub czyni to w takim stopniu, jaki uważa za możliwy w danych okolicznościach.

Np. jeśli dla kogoś ważna jest wolność słowa, a mieszka w państwie totalitarnym to z przyczyn politycznych nie może bądź trudno jest jej tę wartość realizować.

Ćwiczenie:

Uczniowie/uczennice  próbują podać przykłady wartości deklarowanych i realizowanych.

5. Porządkowanie wartości

Wartości można pogrupować ze względu na to, w jakiej sferze życia odgrywają ważną rolę.

Możemy wyróżnić:

• wartości witalne(np. życie, zdrowie, siła, sprawność),
• wartości estetyczne (np. piękno-naczelna wartość estetyczna, proporcjonalność),
• wartości moralne (np. uczciwość, życzliwość, słuszność, szlachetność, odwaga, męstwo),
• wartości społeczne (np. sprawiedliwość, tolerancja),
• wartości poznawcze (np. prawda, wiedza),
• wartości hedonistyczne(np. przyjemność, relaks, rozkosz),
• wartości utylitarne(np. funkcjonalność, wydajność)
• wartości ekonomiczne (np. zysk, praca, produktywność)

Ćwiczenie:

Osoba prowadząca prosi by uczniowie/uczennice stworzyli indywidualnie ranking dziesięciu najistotniejszych dla siebie wartości. 

Uczniowie/ uczennice tworzą swój ranking 10 najważniejszych wartości.

Swoją hierarchie zapisują w zeszycie.

Chętne osoby mogą przeczytać własną hierarchię wartości.

Na tej podstawie możemy stwierdzić, ze każdy z nas może mieć własną hierarchię wartości.

Pogłębienie ćwiczenia:

Osoba prowadząca prosi by uczniowie/ uczennice zastanowili się nad wzajemnymi relacjami zapisanych przez siebie wartości.

Czy tworzą one spójny system, uporządkowany zgodnie z pewną hierarchią?

Czy można je realizować w tym samym czasie?

Chętni uczniowie/ uczennice odpowiadają.

6. Czy wartości czemuś służą?

Wartości możemy także podzielić ze względu na cel, któremu służą.

Możemy wyróżnić wartości autoteliczne i instrumentalne.

Wartości autoteliczne - są celem samym w sobie, ich znaczenie nie wynika z żadnych zewnętrznych czynników (np. szczęście).

Wartości instrumentalne – stanowią środek do osiągnięcia czegoś innego (np. przyjemność).

Przykład:

Wartością autoteliczną może być szczęście, instrumentalną zaś przyjemność, gdyż  pozwala zbliżyć się do szczęśliwego stanu.

Przyjemność można także postrzegać, jako ostateczny cel- wówczas będzie dla nas wartością autoteliczną.

7. Wymarzona podróż

Ćwiczenie:

Osoba prowadząca prosi by uczniowie/ uczennice przygotowali 8 kartek, nie musza być duże.

Kiedy uczniowie/uczennice są gotowi nauczyciel/ka informuje, że za chwilę zabierze ich w  wymarzona podróż, dokąd tylko chcą.

Można zapytać: „Dokąd chcielibyście się wybrać”?

Kiedy uczniowie/uczennice są już gotowi do dalszej pracy, nauczyciel/ka czyta tekst:

Wyruszasz w podróż marzeń. Jednak nie jest to taka zwykła podróż. Zaraz się o tym przekonasz.

Krok 1

Najpierw musisz się zapakować. Do walizki wkładasz 8 najważniejszych dla siebie wartości, bez których nie wyobrażasz sobie życia.

Uczniowie na każdej kartce zapisują jedną wartość, która jest dla nich ważna.

Krok 2

Gratuluję! Udało Ci się spakować. Jedziemy na lotnisko, kupujemy bilety i oddajemy bagaż do zważenia.

Niestety okazuje się, że Twój bagaż jest za ciężki, dlatego musisz wyjąć z walizki 2 wartości.

(Uczniowie/ uczennice odkładają na bok wybrane przez siebie 2 wartości)

Krok 3

Wsiadasz do samolotu i lecisz w swoją wymarzona podróż. Jednak po jakimś czasie w samolocie rozlega się alarm. Samolot musi awaryjnie lądować. Kiedy szarpiesz swoją walizkę wypadają z niej kolejne 2 wartości.

(Uczniowie/ uczennice odkładają na bok kolejne 2 wartości)

Krok 4

Wylądowaliście. Okazało się, że jesteś na pustyni i nagle gwałtowny podmuch wiatru otwiera Twoja walizkę, z której wylatuje 1 wartość.

(Uczniowie/ uczennice odkładają na bok 1 wartość)

Krok 5

Idziesz przez pustynię. Jesteś bardzo zmęczony/a. Po jakimś czasie dostrzegasz, że ktoś jedzie w Twoją stronę. Spotykacie się. Podchodzisz do niego, a on proponuje Ci swojego wielbłąda za 1 wartość.

(Uczniowie/ uczennice odkładają na bok 1 wartość)

Krok 6

Wyczerpany/a jedziesz na swoim wielbłądzie, jednak upał nie daje Ci spokoju.

Nagle Twoim oczom ukazuje się oaza.

Spragniony/a dojeżdżasz do niej, jednak okazuje się, że wstęp jest płatny. Musisz oddać jeszcze jedną swoją wartość.

(Uczniowie/ uczennice odkładają na bok 1 wartość)

Krok 7

To już koniec Twojej wyprawy.

Każdy uczeń/ uczennica  posiada teraz 1 wartość, która okazała się dla niego najcenniejsza.

Uczniowie/ uczennice po kolei czytają, jaka wartość jest dla nich najważniejsza.

Ta zabawa jest bardzo emocjonująca i pozwala na zrozumienie, jak trudno jest niekiedy wybierać między ważnymi dla nas wartościami.

Niekiedy jednak musimy takie decyzje podejmować.

8. Ścieranie się wartości

Nie zawsze można wartości uporządkować w hierarchiczny sposób. Niektóre mogą być dla kogoś równie ważne. Wówczas mówimy, że mamy do czynienia z konfliktem wartości lub dylematem moralnym.

Z dylematem moralnym ma np. do czynienia lekarz, który doświadcza sytuacji, w której nie może jednocześnie realizować wartości osobistych i obowiązków zawodowych.

Dylemat moralny pojawia się w sytuacji, kiedy dwie równie ważne dla danej osoby wartości zaczynają się wzajemnie wykluczać lub nie można w pełni zrealizować obu z nich.

Praca w parach:

Osoba prowadząca rozdaje uczniom i uczennicom ponumerowane koperty. Dla każdej pary jedna koperta.

W każdej kopercie znajduje się jedna sytuacja problematyczna z dylematem moralnym.

1. Asystentka administracyjna odkrywa, że jej szef prał pieniądze i musi zdecydować, czy go wydać.

2. Lekarz odmawia podania pacjentowi w stanie terminalnym morfiny, ale pielęgniarka widzi, że pacjent jest w agonii.

3. Wykonawca rządowy odkrywa, że agencje wywiadowcze szpiegują jego obywateli nielegalnie, ale jest zobowiązany umową i prawem do zachowania poufności w sprawie odkrycia.

4. Znajomy dostał wcześniej test z matematyki i mówi, że możesz na niego spojrzeć. Zmagasz się z matematyką i wiesz, że pomogłoby ci to, gdybyś znał pytania z wyprzedzeniem.

5. Idziesz do kina ze znajomymi, a bilety są za pół ceny dla dzieci poniżej 12 roku życia. Masz 13 lat, ale możesz łatwo uchodzić za młodszego.

6. Spotykasz się ze znajomym, który nie jest zbyt popularny. Natrafiasz na innych znajomych, którzy zapraszają cię do spędzania z nimi czasu, ale nie chcą, aby twój przyjaciel przyszedł.

7. Klasyczny „dylemat łodzi ratunkowej”, gdzie w łodzi ratunkowej jest tylko 10 miejsc, ale na tonącym statku znajduje się 11 pasażerów. Należy podjąć decyzję, kto zostanie.

8. Pociąg z uszkodzonymi hamulcami pędzi w kierunku rozwidlenia torów. Po lewej przechodzi kobieta z dwójką dzieci; po prawej jest mężczyzna, który wykonuje rutynową konserwację torów. Inżynier musi zdecydować, w którą stronę skierować pędzący pociąg.

9. Mąż dowiaduje się, że ma śmiertelną chorobę i postanawia poprosić żonę o pomoc w złagodzeniu bólu, zanim stanie się zbyt silny.

10. Koleżanka odkrywa, że chłopak jej najlepszej przyjaciółki zdradza. Musi zdecydować, czy powiedzieć o tym swojej przyjaciółce, czy zachować to w tajemnicy.

Przykłady dylematów pochodzą ze strony: https://www.storyboardthat.com/pl/articles/e/dylemat

Nauczyciel/ka może także wymyślić własne przykłady.

Uczniowie i uczennice losują koperty. W parach analizują daną sytuację i zastanawiają się, jak należałoby postąpić.

Następnie przedstawiają na forum grupy/ klasy możliwe rozwiązania.

11. Praca domowa dla chętnych

Opisz sytuację dylematu moralnego. Własnego (jeśli chcesz się nim podzielić) lub wymyślonego. Podaj między, jakimi wartościami dokonywałeś/aś wyboru. Jakie byłyby możliwe rozwiązania?

12. Zakończenie

Osoba prowadząca dziękuję uczniom/ uczennicom za zaangażowanie podczas zajęć.

Uczniowie mogą zapisać na kartce, jaką główną myśl zabierają ze sobą z lekcji. Zapisane kartki naklejają na tablicy. Jeśli mamy mniej czasu, można zaproponować uczniom/uczennicom, by powiedzieli na głos, czego cennego dowiedzieli się podczas lekcji. Mogą także pokazać kciuk w górę- jeśli lekcja im się podobała lub kciuk w dół, jeśli- nie.

Ps. Trzymam kciuki za udany przebieg zajęć i jak największą liczbę kciuków w górę ;)

Małgosia Zalewska- nauczycielka etyki i filozofii