Kalendarz – scenariusz dla klas 5-6

Początek roku szkolnego jest dobrą okazją do porozmawiania o kalendarzu. Będzie się przecież dużo działo w tym nowym roku, wyjątkowym z powodu ogromnego zamieszania w wyniku „reformy”.

Bez kalendarza byłoby nam trudno planować, organizować naszą naukę i pracę i nie wiedzielibyśmy, kiedy przypadają wspólne święta. Kalendarz pomaga spojrzeć w przyszłość i współpracować zarówno w rodzinie, w szkole, jak i w biznesie.

Po co w ogóle jest kalendarz?  Jak go wynaleziono?  Czy kalendarz może być inny, niż ten, którego używamy? Jakie są jeszcze kalendarze i sposoby liczenia czasu?

Już nasi przodkowie dla odpowiedzenia sobie na tak podstawowe pytania jak, kiedy siać zboże i kiedy go zebrać, potrzebowali kalendarza.  Podział roku na mniejsze okresy nie był od razu sztywno ustalony. Dzielenie roku na miesiące (u Rzymian było ich 10, teraz jest ich 12); opieranie się na cyklu słonecznym, czy księżycowym, czy na ruchach gwiazd; kiedy zaczyna się nowy rok; a nawet kiedy zaczyna się nowy dzień – ludzie na świecie wymyślali różnie. Na samym początku liczenia upływającego czasu, każde plemię/społeczność miało swój własny kalendarz, a w starożytnej Grecji nawet miasta-państwa miały różne kalendarze.

Kiedy dzisiaj mówimy o wspólnym, jednolitym kalendarzu, umożliwiającym umawianie terminów z ludźmi z innych krajów, pamiętajmy, że długo dochodziliśmy do takiego stanu. Ale nadal istnieje inne  liczenie czasu w różnych religiach, wyznaczanie terminów ważnych świąt religijnych i przypisywanie im określonego znaczenia.

Na tej lekcji udajemy się na poszukiwanie śladów kalendarzy. Chodzi przy tym także o zauważanie aspektów ważnych dla dzieci: co jest dla nich istotne w ciągu roku, czy planowanie jest dla nich ważne, czy możemy się obejść bez kalendarza?

Lekcja dla klas 5 -6

Cele:

Uczniowie:

- będą wiedzieć, dlaczego ludzie wymyślali i rozwijali kalendarze?

- poznają także inne kalendarze;

- dowiedzą się, że kalendarz ma różne naturalne punkty odniesienia;

- nabiorą osobistego odniesienia do czasu wyznaczanego przez kalendarz. 

Przebieg lekcji

Wprowadzenie: przynieść do szkoły różne dostępne kalendarze.  

Rozpracowanie: praca etapowa.

Zakończenie: prezentacja kalendarza, historyjki, wyniki zadań do przemyślenia, rozmowa końcowa.

Wprowadzenie

Pokazanie klasie przyniesionych do szkoły kalendarzy.

Pytania impulsowe:

- dlaczego przyniosłem różne kalandrze?

- po co nam właściwie potrzebny jest kalendarz?

- dlaczego nowy rok zaczyna się akurat tego dnia?

Rozpracowanie

Zajmowanie się tematem „kalendarz”  przebiega etapowo. Uczniowie powinni pracować własnym tempem i w ustalonej przez siebie kolejności. Nauczycielka może jednak zarządzić, że niektóre prace są obowiązkowe, a inne dobrowolne, ale uczniowie nadal mają wolny wybór, czym się zajmą.

Uczniowie otrzymują karty robocze (Załącznik) z wypisanymi etapami. Każdy etap, to jeden dzień. Wskazane jest na zakończenie każdej godziny/etapu omówić stan prac, powstałe problemy i nasuwające się pytania.      

Zakończenie

Prezentacja owoców pracy uczniów (kalendarz, historyjki, zadania do przemyślenia). Można także omówić i ocenić cały projekt. Czego się nauczyliście? Co było dla was nowością? Jak wam się podobał ten projekt.

Materiał informacyjny

Po co jest kalendarz?

Kalendarz istnieje od bardzo dawna.  Kiedy ludzie z wędrowców stali się osadnikami, chcieli wiedzieć, kiedy należy siać ziarno, a kiedy zbierać plony. Ludzie przebywali wtedy głównie na zewnątrz swoich domostw i obserwując niebo doszli do wniosku, że pewne zdarzenia/zjawiska się powtarzają.

Miesiące, tygodnie, dni

Księżyc zmienia swój wygląd w stałym rytmie. Od pełni do pełni jest około 28 dni. Ten okres nazwano miesiącem. Aby uzyskać mniejsze jednostki czasu, podzielono miesiąc na 4 tygodnie. Tydzień, to okres, w którym faza księżyca zmienia się o ¼. Każdy tydzień zawiera siedem dni i siedem nocy.    

Lata

W ciągu roku zmienia się także długość dziennego świecenia słońca i temperatura powietrza. Ludzie doszli do wniosku, że są różne pory roku. Ta sam pora powtarza się co roku. Wynika to z tego, że Ziemia potrzebuje jednego roku, żeby okrążyć słońce, ale wtedy tego jeszcze nie wiedziano.  Zauważono jednak, że w lecie są długie, a w zimie krótki dni. Ponadto na wiosnę i jesienią jest punkt, w którym dzień i noc trwają dokładnie tyle samo czasu. To się nazywa równonoc. W te dni urządzano wielkie świętowanie.  Także obserwacja gwiazd odegrała ogromną rolę. Obroty Ziemi sprawiają, że można obserwować zmieniający się widok rozgwieżdżonego nieba. Kiedy na niebie pojawiają się określone gwiazdy, to był znak, że trzeba siać zboże, albo zebrać plony, czy też zabrać krowy z pastwiska do obory. Egipcjanie zauważyli, że pokazanie się na niebie gwiazdy Sirius oznacza początek wzbierania wód Nilu.

W ciągu roku następuje około 12 pełni księżyca. Stąd też podzielono rok na 12 miesięcy. Okazało się jednak, że 12 miesięcy księżycowych nie stanowi pełnego roku. Dla uporania się z tym problemem wymyślano różne kalendarze. Wprowadzono w nich albo dodatkowy 13 miesiąc, albo ustalono miesiące mające 30 lub 31 dni. Musiano jeszcze co jakiś czas dokładać dodatkowy dzień w roku, który nazwano rokiem przestępnym.

Nasz kalendarz

Nasz obecny kalendarz wiąże się z cesarzem rzymskim, Juliuszem Cezarem. W roku 46 przed naszą erą wprowadził on Kalendarz Juliański. Ustalono w nim sztywną liczbę dni w roku = 365. Okazało się jednak, że taka długość roku nie była całkiem dokładna, nieco za długa.  Przez lata ta różnica narastała. Dlatego papież Grzegorz XII w roku 1582 wprowadził nowy kalendarz, w którym, w celu wyrównania narosłej różnicy, pominięto 10 dat dziennych (5-14. października 1582).  Uściślono też ustalanie lat przestępnych. Kalendarz ten nazwano Gregoriańskim.   

Skąd się wzięły nazwy dni tygodnia?

Liczenie czasu ma dużo wspólnego ze słońcem, księżycem i planetami. Ludzie często nazywali dni tygodnia od planet lub innych ciał niebieskich, które z kolei wzięły swoje nazwy od ówczesnych bóstw.  Polskie nazwy dni tygodnia mają  następujące pochodzenie:

Niedziela – od starosłowiańskiego „ne dělatĭ”  czyli nie pracować.

Poniedziałek – znaczy po niedzieli.

Wtorek – od słowa „wtórny”, czyli kolejny dzień (po niedzieli).

Środa – od słowa „ środek” czyli środkowy dzień tygodnia.

Czwartek – to czwarty dzień tygodnia

Piątek – to piąty dzień tygodnia

Sobota – nazwa od szabasu, dnia świątecznego wyznawców judaizmu.

Nazwy miesięcy, ich pochodzenie i zadanie dla uczniów

Każda z nazw miesięcy miała swoje pierwotne znaczenie, związane z antycznymi bóstwami.  Ale też wprowadzano całkiem nowe nazwy, na przykład w wyniku Rewolucji Francuskiej, żeby się odciąć od boskiego pochodzenia nazw; na przykład dla miesięcy jesiennych wymyślono nazwy „winobranie”, „mgła”, „marznący deszcz”.  Nazwy te się ostatecznie nie przyjęły.

W tabeli poniżej wypisano pochodzenie polskich nazw miesięcy. W kolumnie obok zaproponujcie własne nazwy miesięcy. Nie ograniczajcie się w swoich fantazjach.

W starym rzymskim kalendarzu rok zaczynał się od marca, daty równonocy. Wtedy wrzesień był siódmym miesiącem roku i tak też był nazywany.

Kalendarze w różnych religiach

Różne religie mają własne kalendarze.  Kalendarz chrześcijański zaczyna się od roku zerowego, czyli daty narodzin Chrystusa. Kalendarz judaistyczny zaczyna się w roku, w którym wedle Starego Testamentu została stworzona Ziemia, a było to według naszego kalendarza 3761 lat przed naszą erą.  Kalendarz islamski rozpoczyna się w roku 622 naszej ery. Tego dnia miał przybyć do Medyny prorok Mohammed. W kalendarzu tym jest 12 miesięcy księżycowych, tym samym jest krótszy od naszego. Kalendarz buddyjski rozpoczyna się w roku 544 przed naszą erą i jest powiązany z narodzinami, oświeceniem i śmiercią Buddy. Nie są jednak dokładnie znane te trzy daty.

Wypełnijcie dane/informacje w poniższej tabelce

Dlaczego różne religie inaczej ustanowiły rok zerowy?

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Co o tym myślisz?

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

Załącznik, karta robocza – etapy pracy

Pytania pomocnicze /podpowiedzi do niektórych etapów

(1,2,3)   - z czym się wiąże okres jednego roku?

        - z czym się wiąże okres jednego miesiąca?

        - z czym się wiąże okres jednego tygodnia?

        - co to jest rok przestępny?

        - kto ustanowił używany obecnie kalendarz?

(5)   Napisz na ten temat historyjkę. Może ona dziać się teraz, albo w dawnych czasach. Co mogło się przytrafić bohaterowi/bohaterom twojej historyjki, którzy nawet nie słyszeli o istnieniu kalendarza?  Jak wyglądało ich codzienne życie bez kalendarza? Jakie mieli problemy/kłopoty? Czy obchodzili urodziny? Skąd wiedzieli, w jakim są wieku (ile mają lat)? – a może taka wiedza nie była im w ogóle potrzebna?   

(7)  Odnajdź w Internecie jakiś dawny kalendarz ilustrowany (najlepiej w formie plakatu). Zastanów się, jakie wydarzenia/zjawiska w ciągu roku są ważne dla ciebie, dla przyrody, dla innych. Nanieś je na kalendarz i ozdób ilustracjami. To będzie twój osobisty kalendarz.

(8)  Wykonaj podobny kalendarz jak na etapie 7, ale w znacznie mniejszym formacie. Nanieś na niego daty urodzin: swoją, rodziny, przyjaciół, znajomych. Poskładaj arkusz w pionie wedle miesięcy (w harmonijkę) i jeszcze dodatkowo w poziomie tak, żeby się zmieścił w małe pudełko (na przykład od zapałek). To może być dobry prezent dla kogoś, kto może nie pamiętać o urodzinach swoich przyjaciół.  

Na podstawie:

Lekcja Lebenskunde (etyki humanistycznej) „Kalenderwerkstatt” autorstwa nauczycieli etyki

Kartin Schaar z Humanistischer Verband Deutschland, Landesverband Berlin

Tłumaczył i opracował

Andrzej Wendrychowicz