Wskazówki dla nauczycieli

Broszura „Demokracja, a to co to jest?” nie jest zwartym blokiem edukacyjnym.  Karty nie są ułożone wedle  jakiejś rygorystycznej zasady. Można je wykorzystywać wybiórczo, w dowolnej kolejności. Można je także modyfikować, uzupełniać i tworzyć własne.  Ilość miejsca przewidziana w kartach na odpowiedzi i/lub notatki uczniów może być niewystarczająca;  wskazane jest posłużyć się wtedy dodatkowymi kartkami.

W oryginalnym niemieckim tekście wskazówki dla nauczycieli są dość obszerne, zawężające swobodę działania nauczycieli.  Tutaj znacznie je ograniczyliśmy, pozostawiając pole do nieskrępowanej inwencji i dla nauczycieli i dla uczniów. To nie jest materiał do zaliczenia i wystawienia oceny.  To jest próba zainteresowania w przystępnej formie nauczycieli, uczniów, ich rodziców i opiekunów  tematyką szeroko pojętej demokracji.  To jest nasz społeczny wkład w budowanie społeczeństwa obywatelskiego. 

Karta 01

Uczniowie, zainspirowani wynikami ankiety i zacytowanymi w karcie wypowiedziami, zastanawiają się, co łączą z pojęciem demokracji. Dowiadują się, że niektóre elementy w sposób dla nich oczywisty należą do demokracji, ale jest także całkiem indywidualne jej rozumienie.  

Uczniowie dowiadują się, że demokracja istnieje na wielu poziomach i w wielu obszarach życia. Uświadamiają sobie, że to nie jest tylko system polityczny, a demokratyczne elementy mają  znaczenie także dla współżycia społecznego (również w rodzinie i w szkole).

Karta 02

Uczniowie zastanawiają się, którzy uczestnicy sceny politycznej są ważni  dla funkcjonowania demokracji i jaki wkład każdy może i powinien wnieść, żeby istniało i rozwijało się demokratyczne społeczeństwo. Opinie uczniów mogą być bardzo zróżnicowane.  Punkty F; G; K wskazują na zachowania, które są możliwie także w dyktaturze.    

(3) Trzy zacytowane w karcie wypowiedzi są wstępem do dyskusji w grupie. Można zacząć od ustosunkowania się to cytatów, a następnie opracować własną definicję „funkcjonującej demokracji”. Można, dla kontrastu, wprowadzić pojęcie „uszkodzonej demokracji”.  Wypracowaną definicję można sprawdzić na przykładach (państwo, szkoła, rodzina itd..) „Uszkodzona demokracja” to systemy wodzowskie, w których są co prawda demokratyczne wybory,  ale brak jest innych filarów demokracji gwarantujących wolność, równość i kontrolę nad władzą.

Karta 03

Karta odnosi się do jednego z demokratycznych praw podstawowych: wolność zgromadzeń i demonstracji.  Uczniowie zastanawiają się,  na ile mogą i chcą z tego prawa skorzystać.

Zdjęcia pokazują cztery różne demonstracje:  (1) Poznański czerwiec 1956 – tu konieczne jest wyjaśnia uczniom tamtych wydarzeń. (2) Parada równości. (3) Demonstracja „białego personelu”

(4)  Protest KOD  w obronie Trybunału Konstytucyjnego.

Karta 04

Postawy moralne można ćwiczyć i wspierać poprzez mierzenie się z trudnymi sytuacjami i dylematami, w których chodzi o wyważenie opinii, ocenę i wybór między różnymi wartościami

(np. korzyść osobista i społeczna, przyzwoitość i sukces). 

Proponowana metodologia rozpracowania dylematów

a) zapoznanie się z wybranym dylematem; musi on być dla wszystkich zrozumiały;

- utworzyć grupę;

- wyjaśnić, w czym jest problem moralny;

- odpowiedzieć na pytanie.

b) próba uzgodnienia stanowiska  „Co dana osoba powinna uczynić?”. Pokazanie także zachowań alternatywnych. Uczniowie głosują przez podniesienie ręki.

c) uzasadnienie

- utworzyć 3-4 osobowe grupy „za” i „przeciw”

- poszukiwanie argumentów i dyskusja.

Istotą dyskusji nad dylematami jest wyważenie i uzasadnienie zaproponowanego działania.  Zadaniem każdej z grup jest znalezienie i przedyskutowanie argumentów za określonym zachowaniem. Argumenty wypisujemy na tablicy.

d) Dyskusja plenarna

Prezentacja wszystkich argumentów. Należy przy tym trzymać się reguł:

- własne zdanie należy uzasadnić;

- każdy argument jest dopuszczalny;

- bez agresji i obrażania uczestników;

- uczniowie sami ustalają kolejność omawianych tematów.

Grupy „za” i „przeciw” kolejno przedstawiają i uzasadniają swoje argumenty. Wypisanie argumentów na tablicy ułatwi ich zapamiętanie.

Karta 05

Uczniowie uświadamiają sobie, że demokracja to nie jest tylko system polityczny, ale jej elementy występują także w rodzinie i społeczeństwie; że oni sami też odgrywają rolę w demokratycznym współistnieniu obywateli.  Trzy zadania w tekście pokazują, że każdy członek wspólnoty (tu na przykładzie rodziny)  jest ważny i musi być doceniany przez innych.

(1)  Uczniowie zaznaczają przypadki, które ich zdaniem powinny być w rodzinie rozstrzygane demokratycznie.  Z wiekiem dzieci i młodzież chcą także współdecydować. W tym zadaniu należy spojrzeć realistycznie, które decyzje mogą być podejmowane przez dzieci, a które powinni  podejmować rodzice.

(2)  Jeśli jacyś uczniowie mają doświadczenia z radą rodzinną, mogą opowiedzieć o tym w klasie. Pozostali uczniowie zastawiają się nad argumentami utworzenia takiej rady w ich rodzinie i prezentują je na forum klasy. 

(3) Dziennikarz Jochen Metzger przeprowadził w swojej rodzinie (żona i dwoje dzieci) eksperyment polegający na zamianie ról dorosłych i dzieci. Celem było większe wzajemne zrozumienie. Metzgerowie ustalili następujące zasady dla swojego eksperymentu:

1.  Czas trwania: jeden miesiąc.

2. Dzieci otrzymują prawa i obowiązki dorosłych i odwrotnie. Wyjątkiem była jazda samochodem, do czego konieczne jest prawo jazdy. Dzieci mogły jednak decydować, czy dorośli mogą używać samochodu.

3. Dzieci przejęły do zarządzania budżet domowy w wysokości 700 Euro, a dorośli dostali kieszonkowe po 40 Euro.

4. Po zakończeniu eksperymentu zakazane jest „odgrywanie się” na sobie  nawzajem.

5. Wszyscy mieli świadomość, że podczas eksperymentu będą niekiedy naruszane ustalone zasady.

6. Informacja o eksperymencie nie będzie utajniona.

7. Eksperyment może być przerwany tylko wobec zagrożenia życia i zdrowia.

8. Nie będzie żadnych przerw w eksperymencie.

9. Rodzice mogą oceniać decyzje dzieci tylko wtedy, kiedy będą pytani o zdanie lub, kiedy będą ich osobiście dotyczyć. 

10. Jeśli wszyscy się zgodzą, można wyjątkowo jakąś zasadę na krotko zwiesić. 

Karta 06

Uczniowie zastanawiają się, czy procesy demokratyczne zachodzą także wewnątrz grupy przyjaciół.

W ramach pierwszego zadania uczniowie na ogół podają ogólne, abstrakcyjne przykłady. W tym zadaniu muszą skoncentrować się na własnym zachowaniu i roli w grupie.

Uczniowie mogą się zastanowić:

- co dla nich oznacza „wszyscy równi” ;

- co dobrego widzą w tym haśle oraz

- co może stwarzać problemy wewnątrz kręgu przyjaciół.   

Nieostrość zdjęć jest zamierzona przez ich autora, żeby ochronić wizerunek pokazanych tam postaci.

Karta 07

Obok rodziny (karta 05) i grupy przyjaciół (karta 06) szkoła jest kolejnym miejscem/okazją dla demokratycznego współdecydowania i współudziału.

(1) Szkoła powinna oferować różne formy i możliwości współdecydowania i ćwiczenia demokratycznej partycypacji.  Uczniowie oceniają sytuację w tym zakresie we własnej szkole.

(2)  Pokazaną w karcie tarczę narysować na dużym plakacie i umieścić w klasie na tablicy/ścianie. Uczniowie zgłaszają swoje oceny; czy szkoła, ich zdaniem, jest demokratycznym miejscem?

Omówienia wyników na forum klasy. Zwrócenie uwagi na obszary wymagające, zdaniem uczniów, poprawy.  W mniejszych grupach uczniowie analizują te obszary i wypracowują pięć kroków, jakie trzeba podjąć dla poprawy sytuacji. Na koniec proponują, co ze swojej strony chcą zrobić, żeby w tych obszarach ich szkoła była bardziej demokratyczna.

Karta 08

Wiele szkół ma własne gazetki. To dobra okazja dla jej redaktorów i czytelników do uczenia się, praktykowania i wspierania procesów demokratycznych. Ta karta może być pomocna także dla innych form medialnych, jak: strona internetowa szkoły, profil szkoły na facebooku czy radio szkolne.

(1)  jeśli w szkole jest wydawana gazetka, pytania w tym zadaniu mają pomóc w jej ocenie;

(2) o czym chcieliby uczniowie przeczytać w gazetce. Klasa może też napisać wspólny tekst do gazetki i poszukać/wykonać  do niego zdjęcia/ilustracje; 

(3) uczniowie zauważają, że nie same teksty są istotne w szkolnej gazetce. Odnosi się to także do innych rodzajów mediów. Każdy ma jakieś uzdolnienia (nie koniecznie pisarskie), które może zaoferować i włączyć się w pracę zespołu, zdobyć uznanie innych – to jest także element demokracji.

Karta 09

Ewentualne  propozycje do tabeli 

Kolumna 1

- rozwój osiedla/dzielnicy w zakresie oferty dla młodzieży;

- narady w sprawie budżetu społeczności/gminy;

- projekty aktów prawnych (zarządzenia, ustawy..) np. o równouprawnieniu.

Kolumna 2

- warsztaty i konferencja młodzieżowa;

- forum dyskusyjne;

- internetowa platforma wymiany poglądów/pomysłów.

Kolumna 3

- wszyscy uczniowie osiedla/dzielnicy;

- stowarzyszenia, szkoły, obywatele;

- wszyscy zainteresowani daną sprawą obywatele.

Przykład - polityka energetyczna

Uczniowie zastanawiają się nad współudziałem obywateli, żeby doprowadzić do oparcia energetyki na odnawialnych źródłach energii (OZE). Jakich informacji należy ludziom dostarczyć, jakie organizacje i inicjatywy społeczne mogą być tu przydatne.  Informacje o OZE:  https://pl.wikipedia.org/wiki/Odnawialne_%C5%BAr%C3%B3d%C5%82a_energii

Karta 10

Przykłady odpowiedzi do zadania 3.

(2) Teza: akceptacja postanowień większości

Możliwe tematy do dyskusji:

a) kryteria „nieprzewidywalne, nieodwracalne, nie do naprawienia” muszą zawsze być brane pod uwagę, ponieważ…

- często mamy do czynienia z losem jednostki;

- zawsze możliwe są błędne decyzje (np. przez ludzkie pomyłki lub też poznanie nowych faktów w późniejszym czasie);

- tylko wtedy postanowienia (decyzje) osób za nie odpowiedzialnych są moralnie uzasadnione;

- w demokratycznym państwie prawa chodzi o sprawiedliwość,

b) te kryteria nie zawsze mogą być zastosowane, ponieważ…

- prawo nie zezwala na odmienne traktowanie, chodzi o równe traktowanie wszystkich;

- postanowień (decyzji) często nie można cofnąć;

- skutki są często trudne do przewidzenia i wyłaniają się niespodziewanie.

Karta 11

(1) Określenie „hippis” przetrwało do naszych czasów, ale głębsza wiedza o ruchu hippisowskim już nie.  Nauczycielka powinna wprowadzić uczniów w temat. Jest dużo źródeł wiedzy. Np. https://pl.wikipedia.org/wiki/Ruch_hippisowski   Wzbogaceni o tę wiedzę uczniowie będą mieć znacznie więcej niż tylko cztery powody do protestu/sprzeciwu.  Warto ich zachęcić do nieskrepowanej wymiany pomysłów i propozycji.  W latach 60/70 to młodzi ludzie bardzo dużo zmienili;  „każde pokolenie ma swój czas” ..  obecne pokolenie także.

(2) Choć znacznie młodszy w czasie od hippisowskiego ruch „Solidarności” także wymaga wprowadzenia przez nauczycielkę.  Pomoże to uczniom i zachęcie do formułowania potencjalnych powodów tworzenia się  wielkich ruchów społecznych.

(3)  Działania KOD są powszechnie znane i widoczne, ale „podstawowe wolności demokratyczne i prawa człowieka”, o które walczy mogą być dla uczniów nieoczywiste. Dlatego lepiej zająć się tą  kartą w dalszej kolejności, po przerobieniu innych kart, odnoszących się do tych wartości.  

(4) Zadanie ma pokazać  uczniom, że każdy z nich może mieć ważny powód do zorganizowania ruchu społecznego.

Karta 12

Uczniowie zastanawiają się nad własnymi reakcjami na swoje „niepowodzenia w głosowaniu”, oraz nad tym, w jaki sposób można sobie radzić w takiej sytuacji. Radzenie sobie z frustracjami jest ważną umiejętnością, żeby funkcjonować w świecie w sposób demokratyczny i bez użycia przemocy.

Karta 13

Nauczycielka wprowadza uczniów w wydarzenia sierpniowe z roku 1981 oraz w temat i przebieg obrad „Okrągłego stołu”.  Nie jest najważniejsze dokładne rozróżnianie słownikowego znaczenia pojęć „kompromis” i „consensus” ale subiektywna ocena uczniów i samodzielne uzasadnienie ich opinii. 

Karta 14

Rozwiązanie zadania 1.

A – demokracja przedstawicielska

B – demokracja bezpośrednia

C – demokracja stowarzyszeniowa

D – mediokracja

E – demokracja prezydencka

F – demokracja autorytarna

G – demokracja uczestnicząca

H – demokracja parlamentarna

Rozwiązanie zadania 2.

RFN: demokracja parlamentarna

USA: demokracja prezydencka

Szwajcaria: demokracja bezpośrednia

Rozwiązanie  zadania 3.

C, D, F.  

Karta 15

Uczniowie zastanawiają się nad rolą mediów w demokracji jako siły kontrolującej władzę, jako kanałów informacyjnych, oraz ich wkładu w kreowanie świadomości politycznej obywateli. Jednocześnie uczniowie odkrywają że polityka coraz bardziej stara się dopasować do mediów. Informacje w mediach są powierzchowne i hasłowe.  

Zadania (3) i (4) stwarzają możliwość dyskusji nad stanem mediów w Polsce.

Karta 16

(1)  Wybór priorytetów

Uczniowie zastanawiają się nad tym co, według nich, może szczególnie wpłynąć na funkcjonowanie demokracji. W dyskusji zauważają, że są zbieżności i różnice, które w dużej mierze zależne są od ich własnych doświadczeń.

Podsumowując klasa może się wspólnie zastanowić, jak można się przeciwstawić zagrożeniom - co może każdy zrobić osobiście, co może zrobić świat polityki, jakie instytucje, jakie mechanizmy są potrzebne.

(2) Dot. ilustracji

Uczniowie w małych grupach, bez ograniczania swojej wyobraźni i fantazji,  opisują, jaki rodzaj zagrożeń widzą na rysunku. Jaki obraz „demokracji” przedstawia autor ilustracji. Karykatura jest skutecznym narzędziem krytyki, pokazywania zagrożeń,  bicia na alarm. 

Nauczycielka może przynieść na lekcję więcej rysunków satyrycznych/karykatur. Jest ich w mediach cała masa. Można też zlecić to uczniom i poprosić o uzasadnienie, dlaczego akurat przyniesiony przez nich rysunek, czy mem uznali za ciekawy/ważny.

Karta 17

To zadanie ma zachęcić grupę do rozmowy o skandalach politycznych, także dziejących się aktualnie.  Wynikiem rozmowy mogą być wnioski, że:

- ujawnienie skandalu pokazuje, że kontrola wewnątrz demokracji działa;

- dyskusje i ocena skandali wspiera demokrację w jej rozwoju;  

- publicznie ujawnione skandale dają obywatelom okazję do refleksji przy wyborach i ewentualnie zmiany ich nastawienia;

- skandale mogą zniszczyć opinie o ludziach;

- wiele skandali jest sztucznie rozdmuchiwanych dla doraźnych celów politycznych.

Karta 18

(1)  Nadal panuje przekonanie, że określone zawody są tylko dla mężczyzn lub tylko dla kobiet - uczniowie pokazują przykłady.  Kobiety pracujące zawodowo nierzadko są obciążone wszystkimi pracami domowymi.  Stereotypy/uprzedzenia:  mężczyźni kierują się rozumem, kobiety emocjami. Dyskryminacja: kobiet są gorzej opłacane; rzadziej zajmuję funkcje kierownicze.  

(2) Klasa analizuje różnice i ich powody w brzmieniu  definicji u chłopców i u dziewcząt.

Karta 19

(1) Władza wykonawcza: rząd, administracja, policja, urzędnicy skarbowi.

Władza ustawodawcza: Senat, poseł, sejmik wojewódzki.

Władza sądownicza: trybunał Konstytucyjny, sądy rejonowe, sąd rejestrowy, sędzia.  

(2)  - Media spełniają rolę tzw. „czwartej władzy” (kontrola), ale często wolą zajmować się popularnymi tematami i skandalami a wiele ważnych spraw nie zostaje upubliczniona

- Opinia publiczna musi być świadoma swojej roli krytycznego obserwatora wydarzeń. Powinno się jej zapewnić możliwość uczestnictwa w życiu publicznym.

- Internet oferuje nowe formy uczestnictwa i kontroli nad polityką, postulaty i petycje mogą być szybciej rozpowszechnione, informacje docierają szybciej dzięki mediom społecznościowym.

(3)  Uczniowie omawiają na podstawie najnowszych wydarzeń mechanizmy nadużyć władzy i zastanawiają się, jak można temu przeciwdziałać. Posłowie partii rządzących często w niewystarczającym stopniu wywiązują się ze swoich funkcji, potrzebna jest silna opozycja żeby zapobiec nadużyciom władzy. Wskazane jest nawiązanie do aktualnej sytuacji w Polsce

Karta 20

Uzupełnienie luk w tekście

Art. 1:  obowiązek / traktować

Art. 2: nieludzkich/ obowiązek

Art. 3: ponad dobrem i złem / podlegają /  obowiązek / dobro

Art. 4: obdarzeni rozumem i sumieniem / doświadczyć

Art. 5: obowiązek / prawa traktować / prawa

Art. 6: bez przemocy / tolerować / wykorzystywać / obowiązek

Art. 7: chroniona/podlegają / obowiązek

Karta 21

Uczniowie zastanawiają się nad głównymi wartościami demokracji, nad zależnością pomiędzy tolerancją a demokracją. Rozważają jakie konsekwencje dla demokracji może przynieść brak tolerancji i współżycia.  Można przeciwstawić demokrację innym formom państwowym np. autokracji, monarchii, dyktaturze.

Karta 22

(2)  Rozsądnym rozwiązaniem w takiej sytuacji będzie np.:

 - zorientować się, co się wydarzyło, kto bierze udział w zajściu, jakie istnieją zagrożenia;

- poinformować innych (np. przechodniów) o wydarzeniu;

- zorganizowanie pomocy na miejscu;

- dać odczuć poszkodowanemu, że nie jest sam;

- zadzwonić na telefon alarmowy 112.

(3)  W żadnym wypadku nie należy:

- przymykać oko (być obojętnym);

- uciec bez zrobienia czegokolwiek i wezwania pomocy;

- działać pochopnie i w ten sposób samemu narażać się na niebezpieczeństwo.

Karta 23

(1) Demokracja potrzebuje obywateli, którzy przejmują odpowiedzialność za siebie i innych.  Tylko gdy słabsi członkowie społeczeństwa spotkają się z  szacunkiem i wsparciem, mogą być spełnione podstawowe zasady demokracji.  Socjologowie, tacy jak Emile Durkheim lub Talcott Parsons rozumieli „solidarność” jako miarę „połączonych różnic”.

(2) Podpowiedzi

W twoim kręgu przyjaciół: włączyć słabszych członków grupy we wspólne działania.

W twoje miejscowości: równe traktowanie wszystkich mieszkańców, pomoc dla starszych lub chorych sąsiadów, zintegrować dzieci z sąsiedztwa.

W społeczeństwie: integrować ludzi niepełnosprawnych i współobywateli obcego pochodzenia.

W świecie: równe traktowanie ludzi z innych krajów, wzajemne poznawanie siebie i uczenie się siebie nawzajem.

(3, 4) Zdjęcie przedstawia „protest czarnych parasolek”. Nauczycielka wyjaśnia powody tego protestu.

Karta 24

(1) Punkt  i) rozwiązanie można osiągnąć tylko w rozmowie, w której rolnicy razem zastanowią się nad dalszym losem pastwiska. Trzeba stworzyć sprawiedliwe reguły użytkowania łąki. Jest kilka możliwych rozwiązań: przydział liczby krów na każdego rolnika;  system rotacyjny, gdzie każdy z rolników po kolei wypasa więcej krów na pastwisku, plan rekultywacji pastwiska, rekompensata ze strony nowego rolnika dla pozostałych chłopów;

j) nadmierna eksploatacja zasobów morskich, niszczenie fauny leśnej, zanieczyszczenie powietrza.

Karta 25

Dane liczbowe pokazują, jak znikoma liczba cudzoziemców żyje w Polsce w porównaniu z innymi krajami europejskimi. Polacy mają małe doświadczenie wspólnego życia z cudzoziemcami, nie mają wiedzy o ich kulturze, religii, zwyczajach.  To są główne powody nietolerancji wobec obcych.   

(3) Nauczycielka przygotowuje informacje z mediów i omawia także inne przypadki agresji wobec cudzoziemców.

Karta 26

Demokracja oznacza nie tylko formę państwową, organy państwa, lecz również polityczne i społeczne zaangażowanie.  Uczniowie zastanawiają się nad możliwościami i wkładem organizacji pozarządowych w funkcjonowanie demokracji.

Karta 27

W karcie pokazano scenariusze dla Niemiec, ale należy razem z uczniami zastanowić się, na ile mogą one dotyczyć także Polski. Które z tych scenariuszy uczniowie uważają za pozytywne, które za niepożądane. Na ile realny jest każdy ze scenariuszy, a szczególnie nr 4.?  Co należałoby zrobić, żeby poszczególne scenariusze się spełniły lub, żeby do niech nie dopuścić?

Karta 28

Uczniowie zastanawiają się nad możliwościami, granicami, niebezpieczeństwem korzystania z Internetu. Stwarzają listę ryzyk dla demokracji, jakie Internet ze sobą niesie.

(1)  Przykłady możliwych ryzyk do omówienia:

- „crowdsourcing” : pod pozornie neutralnymi użytkownikami mogą ukrywać się lobbyści;

-  „Kto stoi za kampanią”? czy kampania przeciw budowie nowego centrum handlowego jest naprawdę prowadzona przez obrońców środowiska, czy może przez konkurencję?

- używanie wielu kont, profili i pseudonimów przez jedną osobę  pozwala jej na wielokrotne głosowanie w rożnych ankietach, petycjach etc. co sprawia, że demokracja jest nieprzejrzysta;

- „W Internecie słychać tylko najgłośniejszych”, czyli stałych użytkowników, którzy wiecznie i na wszystkich forach dyskusyjnych ciągle zabierają głos. Nie ma głosu ten, kto go nie zabiera.

Karta 29

(1)   Nadine Karbach:

- Internet jest częścią naszego życia;

- należy stworzyć modele, które dają szanse uczestnictwa;

- Internet jest łatwo dostępny i korzysta z niego o wiele więcej ludzi niż z innych mediów.

Jan-Hinrik Schmidt:

- sposoby komunikacji przez Internet mogą być wykorzystywane w celach niedemokratycznych;

- samo połączenie z Internetem nie wystarczy. Ludzie muszą mieć większą świadomość, w jaki sposób można go wykorzystać jako przestrzeni demokratycznej;

- Internet dopuszcza współdecydowanie, ale nie zapewnia samostanowienia.

Karta 30

Niestety na rynku  pracy nie wszystko dzieje się w sposób demokratyczny. Dlatego ważny jest projekt   „Global Compact”. Jego uczestnicy pokazują, że istnieją pewne standardy pracy, prawo współdecydowania dla zatrudnionych. Sprzeciwiają się globalnym naciskom gospodarczym. Karta ta  pomaga uczniom zobaczyć i zrozumieć  zależności między demokracją a gospodarką.

Karta 31

Statystyki i wskaźniki mogą tylko w przybliżeniu określić stopień zaawansowania demokracji w danym państwie. Ale umożliwiają  przegląd i porównanie. Ważne są kryteria, według których dokonano oceny.

(2)  Za i przeciw poszczególnych kryteriów

a) Prawa wolnościowe (www.freedomhouse.org) w rocznych sprawozdaniach Freedom House jest ocena praw politycznych i swobód obywatelskich. Stosuje się takie kryteria jak „prawa społeczno-ekonomiczne”, „życie bez wojny” , ale nie uwzględnia praw wyborczych. Zarzuca się, że ten indeks jest zbyt jednostronny; zawiera subiektywne oceny ekspertów. Freedom House wskazuje na różnice między pomiarami wolności i demokracji, podkreśla jednak, że wolność jest centralnym komponentem demokracji. Wielu naukowców korzysta z tego indeksu.

b) Polityczne uwarunkowania(www.democracybarometer.org) Democracy Barometer bada i sprawdza różne obszary: wolność, równość i kontrolę. Chodzi o kompleksowe pojęcie demokracji. Naukowcy narzekają, że Democracy Barometr zbyt wiele czynników bierze pod uwagę, które się w dużej mierze pokrywają i oparte są zbyt mocno na zachodnim punkcie widzenia. Ciekawe, że oprócz praw, wolności i możliwości uczestnictwa, ten indeks bierze pod uwagę również ocenę działań politycznych.

c) Indeks szczęścia(szczęście narodowe brutto, www.grossnationalhappiness.com)

Przez dodanie do wskaźnika PKB innych kryteriów oceny, indeks ten wzbogaca ocenę państw o czynniki humanitarne, psychologiczne i socjalne.

d) Współczynnik Giniegonajważniejszy w świecie indeks do oceny zamożności społeczeństwa. Jego przewagą jest to, że pokazuje, jak nierównomiernie bogactwo rozkłada się w społeczeństwie i pozwala na porównania między krajami. Pokazuje również, jak ten podział się zmienia w czasie.  Krytycy twierdzą, że współczynnik Giniego nic nie mówi na temat poziomu dobrobytu (dochody mogą być względnie równe, jednak kraj może być bardzo biedny). Poza tym, kiedy współczynnik rośnie, niekoniecznie oznacza to, że ludziom dzieje się gorzej.

Karta 32

(1) Interwencje w kryzysach i wojnach często są uzasadniane koniecznością ochrony demokracji. Uczniowie zastanawiają się, czy demokrację można narzucić przy użyciu wojska.

(3) Najważniejsze argumenty autorów:

Wolfgang Merkel:

- samo obalenie dyktatury nie gwarantuje ani pokoju ani demokracji;

- rozwój demokracji może być dopiero kolejnym krokiem, pierwszym krokiem jest humanitarna interwencja w konflikt.

Joachim Gauck

- pokój, wolność i prawa człowieka nie powstają automatycznie;

- wolność została Niemcom podarowana przez obcych żołnierzy;

- funkcjonująca demokracja wymaga poświęceń ze strony każdego obywatela, w tym nawet poświęcenia własnego życia w wojnie o demokrację.

Anna Sauerbrey

- zachód usiłuje przenieść swoje pojęcie demokracji na inne rejony świata i eksportować swój model polityczny do innych krajów świata;

- robiąc to, często nie patrzy się na czynniki regionalne, kulturalne, religijne i tradycję;

- istniejące struktury społeczne muszą być brane pod uwagę, jeśli chce się popierać kraje w ich zmianach ustrojowych;

- świat polityki używa często argumentu obrony demokracji, jako uzasadnienia wojskowych interwencji.

Karta 33

(1)    ---  a) 15 posłów, lub stosowna Komisja Sejmowa; 

b) musi się pod nim podpisać minimum 100.000 obywateli;

c)  prezydent jednoosobowo.

(3) kryteria nie są spełnione w punktach b, c, d, e, f.

Karta 34

(1) Po zakreśleniu przez uczniów kratek z odpowiedziami nauczycielka orientuje się w stanie wiedzy uczniów o konflikcie wokół Trybunału Konstytucyjnego. Wyjaśnia klasie istotę tego konfliktu oraz rolę TK dla ochrony demokracji.  Dopiero po tych wyjaśnieniach można oczekiwać od uczniów odpowiedzialnych odpowiedzi na pytania w zadaniach (2) i (3). 

(4) Zadanie to pozwala uczniom pokazać, jakie sprawy są dla nich ważne.  Nie należy ograniczać ich pomysłów.  Dla inspiracji można uczniom podpowiedzieć  na przykład takie tematy:

-  zakazanie polowania na dzikie zwierzęta, np. zabijanie żubrów;

-  każda ulica i droga koniecznie musi mieć ścieżkę rowerową;

(5) Wybranie najważniejszego dla grupy tematu, napisanie i uzasadnienie listu do Rzecznika Praw Obywatelskich jest  nauką korzystania z praw obywatelskich i wykorzystania do tego instytucji państwa prawa, jaką jest Rzecznika Praw Obywatelskich.