Kto jest bohaterem  -  Podeście sokratejskie

Autorka: Katrin Filler, berlińska nauczycielka Lebenskunde

Jeśli pójdziemy drogą szukania znaczenia słów, to według Wikipedii bohaterem jest osoba o nadzwyczajnych możliwościach i cechach, zdolna do nadzwyczajnych czynów, czynów bohaterskich. Mogą to być postaci rzeczywiste albo fikcyjne. Ich heroiczne zdolności mogą być natury fizycznej (siła, szybkość, wytrwałość) albo duchowej (odwaga, gotowość do poświęceń, gotowość służenia ideałom i innym ludziom). Tradycyjne leksykony podobnie definiują pojęcie „bohater”.  

Nierzadko można spotkać takie stwierdzenie: „Bohaterami są mężczyźni (rzadko kobiety), którzy dla innych lub dla idei dokonują wielkich czynów i ryzykują przy tym własnym życiem”. Należałoby dopytać, dlaczego w tej definicji bohaterstwo zarezerwowane jest dla mężczyzn i czy faktycznie trzeba ryzykować życiem, żeby być bohaterem? Gdzie znajdziemy bohaterów codziennego życia?

Czy bohaterowie muszą być rzucającymi się w oczy postaciami?

Czyny bohaterskie i bohaterska śmierć mają wielkie znaczenie w wojsku. Dzięki propagandzie śmierć żołnierza, ofiary wojny, jest śmiercią bohaterską. Żołnierze polegli za ojczyznę są zawsze bohaterami. W Niemczech Zachodnich starano się po wojnie unikać takich stwierdzeń. W NRD ukuto termin „bohatera pracy”. Współcześnie bohaterowie świętują swój renesans w komiksach, filmach, grach komputerowych i figurach jak Spiderman czy Lora Croft.

Warto zastanowić się z uczniami, jakie wyobrażenia nimi kierują, kiedy chcieliby sami posiadać te szczególne cechy bohaterów. Czy jest potrzeba „prawdziwych” bohaterów w codziennym życiu?

Co rożni realnych bohaterów od innych ludzi? Możliwość wzniesienia się ponad własny poziom, zaangażowanie na rzecz innych, można świadomie uczynić jednym z celów własnego życia.

Debata sokratejska może być przydatna w przybliżeniu pojęcia „bohater”. W grupie wypracowujemy wspólnie jeden przykład. Na bazie takiego konkretnego przykładu odbywa się dyskusja i są wypracowywane kryteria, które musi spełnić postać bohatera. Spośród różnych pomysłów i propozycji wybierane są te, co do których jest pełna jednomyślność. Na zakończenie można sprawdzić, czy wypracowane w grupie kryteria można zastosować także do innych przykładów bohaterów/bohaterstwa. W tym celu można ponownie przedyskutować zdefiniowane wcześniej kryteria, żeby pasowały do nowego przykładu.

Dyskusja sokratejska wymaga z zasady dużo czasu, przebiega wedle ustalonych reguł. Potrafi trwać wiele dni. Jednak warto metodę tę wypróbować na lekcjach, chociaż są one ograniczone czasem. Szczególna rola przypada tu moderatorowi czyli nauczycielowi. Więcej o dyskusji sokratejskiej można przeczytać na przykład tutaj: https://pl.wikipedia.org/wiki/Metoda_sokratyczna lub tutaj: http://www.ceo.org.pl/pl/sejmmlodziezy/news/dyskusja-sokratejska-0

Cele lekcji

Kompetencje rzeczowe

- Wskazanie w filmach, książkach, komiksach postaci bohaterów i ich właściwości/cech.

- Poszukanie przykładu bohaterów w życiu codziennym.

Kompetencje osobowe

- Fantazjowanie na temat siebie jako superbohatera i wykonanie rysunku.

- Podczas dyskusji uczniowie lepiej uświadamiają sobie własne życzenia na ten temat.

Kompetencje metodologiczne

- Zapoznanie się z zasadami dyskusji sokratejskiej.

- Poszukanie w ramach dyskusji kryteriów definicji bohatera.

- Zastanowienie się, czy społeczeństwo potrzebuje bohaterów.

Materiał dla klas 4-6

Ramy czasowe: 4 godziny lekcyjne

Przebieg lekcji

Wprowadzenie

Znasz tych superbohaterów? - rozmowa w grupie, impulsy rysunkowe.

Moduły

1. To jest mój superbohater. Praca w grupie.

2. Ja jako superbohater. Praca samodzielna. Karty robocze 1 i 2.

3. Bohaterowie życia codziennego. Zgadywanka „Pomnik”. Przedstawianie postaci.

4. Kto to jest bohater? Dyskusja sokratejska.

Zakończenie

Czy potrzebujemy bohaterów? Plakaty.

Wprowadzenie

Czy znasz tych superbohaterów?

Zdjęcia / obrazy / opisy superbohaterów z filmów, komiksów albo gier komputerowych jako wprowadzenie. Uczniowie wymieniają wszystkich „superbohaterów”, których znają. Nauczycielka zapisuje propozycje na tablicy lub na dużym arkuszu.

Podpowiedź

Warto wcześniej zlecić dzieciom wyszukanie w Internecie obrazków / zdjęć superbohaterów, wydrukować je i przynieść na lekcję. Zdjęcia/rysunki umieszczamy na dużym arkuszu.

Pytania impulsowe

- znasz tych superbohaterów?

- jakich innych jeszcze znasz?

- skąd znasz tych superbohaterów?

- których najbardziej lubisz i dlaczego?

Moduły

1 To jest mój superbohater

Tworzymy małe grupy, które wybierają sobie jedną z postaci umieszczonych na tablicy / arkuszu. Grupa dostaje kartę formatu A3. Na środku kartki przykleja się zdjęcie albo rysuje postać wybranego superbohatera. Grupa zastanawia się i zapisuje, jakie cech ma jej bohater i co on potrafi. Wyniki prac prezentowane są na forum klasy.

Pytania impulsowe

- co jest szczególnego w waszym supebohaterze ?

- dlaczego wybraliście akurat tę postać?

- które cechy tej postaci były najczęściej wymieniane?

- co wspólnego mają wszyscy superbohaterowie?

- po co ludzie wymyślają sobie superbohaterów?

2. Ja jako superbohater

Uczniowie rysują siebie jako superbohaterów w ich własnych fantazjach. W tym celu używają karty roboczej nr 1.  

Pytania impulsowe

- dlaczego akurat te cechy są dla ciebie ważne? W jakim celu ich potrzebujesz?

- chcesz być jak twój superbohater? Dlaczego? W jakich sytuacjach?

3. Bohaterowieżyciacodziennego.

Uczniowie podają przykłady prawdziwych bohaterów w codziennym życiu. Pomocne będzie w tym celu następujące ćwiczenie. Może być potrzeba wcześniejszego wyjaśnienia uczniom pojęcia „pomnik”

Zgadywanka POMNIK

Wyobraź sobie, że idziesz ulicą. Nagle odkrywasz nowy pomnik, którego nie było wcześniej w tym miejscu. Podchodzisz bliżej i stwierdzasz, że jest on poświecony wyjątkowemu człowiekowi; bohaterowi lub bohaterce.

- pomyśl (możesz razem z kolegą/koleżanką z ławki) dla jakiego bohatera codziennego życia zbudowano ten pomnik,

- napisz wyraźnie, dużymi literami na kartce, o jakiego bohatera chodzi. Jakiego bohaterskiego czynu on/ona dokonał ?

- zastanówcie się, jak byście przedstawili takiego bohatera na pomniku

Kartki mocujemy na tablicy lub dużym arkuszu papieru.

Uczniowie po kolei przyjmują nieruchomo postawę typową dla postaci na pomnikach. Na podstawie kartek na tablicy klasa zgaduje, o jakiego bohatera chodzi. Jeśli postać zostanie odgadnięta, uczeń opowiada, o jaką postać mu chodziło i dlaczego ją wybrał.

Nowych bohaterów dopisujmy do listy postaci superbohaterów wybranych we wprowadzeniu do lekcji.

4. Kto to jest bohater?

Dyskusja sokratejska

Wszyscy bohaterowie z wprowadzenia do lekcji i wybrani w ramach modułu 3 są umieszczeni na dobrze widocznej liście. Korzystając z formy dyskusji sokratejskiej poszukamy odpowiedzi na pytanie, kto to jest bohater?

W tym celu należy najpierw omówić reguły dyskusji sokratejskiej. Regułyzapisujemy i umieszczamy w dobrze widocznym miejscu. Patrz załącznik 1 Moderatorem jest nauczycielka. Musi ona dopilnować, żeby:

- uczestnicy trzymali się reguł;

- faktycznie rozumieli się nawzajem;

- koncentrowali się wyłącznie na temacie;

- nie umknęły istotne wyniki dyskusji.

Szczególnie ważne jest, żeby nauczycielka, naprowadzając uczestników dyskusji na jakiś temat, nie ujawniała przy tym uczniom własnego zdania/stanowiska.

Pytanie, o które chodzi w tej dyskusji sokratejskiej, brzmi:

Kto to jest bohater?

Krok 1

W tym celu przypatrujemy się naszej liście superbohaterów. Uczniowie zgłaszają propozycje, która z postaci z listy jest najlepszym przykładem ilustrującym pojęcie bohatera. Propozycje należy uzasadniać. Teraz cała grupa musi się porozumieć, która jedna postać posłuży jako przykład. Na przykładzie tej postaci grupa będzie się zastanawiać nad odpowiedzią na pytanie, kto to jest bohater?

Krok 2

Na podstawie wybranej postaci uczniowie zastanawiają się na kryteriami określającymi pojęcie bohatera. Należy uzasadnić swoje zdanie. Nauczycielka moderuje dyskusję zadając ukierunkowujące pytania, ale musi pozostać neutralna. Uczniowie mogą zadawać pytania w celu upewnienia się we wzajemnym zrozumieniu. W wyrażanych przez siebie opiniach mogą się posługiwać argumentami zaczerpniętymi od pozostałych uczestników dyskusji.

Krok 3

Spośród licznych kryteriów definiujących pojęcie „bohater” należy teraz wybrać te, co do których wszyscy są zgodni. Po ich ustaleniu, zapisujemy i umieszczamy je na tablicy.

W ramach tego samego kroku, grupy utworzone przy opracowywaniu modułu 3 zastanawiają się, czy ustalone wspólnie kryteria pasują także do postaci bohaterów przez nich wybranych. Można też sprawdzić, czy kryteria te pasują również do innych postaci

Zakończenie    

Czy potrzebujemy bohaterów?

Bohaterowie z modułu 3 są podstawą do realizacji ostatniego modułu lekcji. Karta robocza nr 2 jest opracowywana pojedynczo lub w grupach. Jej wyniki są nawzajem porównywane. Na zakończenie lekcji można wykonać plakaty poświecone wybranym bohaterom życia codziennego. Można też wykonać plakat poświecony innej postaci.

Pytania impulsowe

- czy myślisz, że strażacy, ratownicy wodni, „lekarze bez granic” …. są bohaterami?

- czy potrzebujemy bohaterów? Dlaczego tak? Dlaczego nie?

- czy każdy może zostać bohaterem?

Podpowiedzi

Poszukać w Internecie informacji na temat „lekarzy bez granic”. Można zorganizować wizytę w straży pożarnej, czy w stacji ratownictwa wodnego.

Potrzebne materiały

- zdjęcia, rysunki superbohaterów,

- duże karki A3 i jeszcze większe arkusze papieru,

- karty robocze w odpowiedniej ilości

Załącznik 1

Reguły dyskusji sokratejskiej

Wydrukować dużą czcionką i umieścić w miejscu dla wszystkich widocznym.

1. Mów jasno i krotko tak, żeby pozostali uczestnicy cię zrozumieli.

2. Ściśle trzymaj się tematu dyskusji i nie zbaczaj z niego.

3. Podchodź z szacunkiem i powagą do wypowiedzi innych uczestników dyskusji.

4. Upewniaj się, czy dobrze i w pełni zrozumiałeś wypowiedzi innych uczestników.

5. Pomyśl, czy wypowiedzi innych są pomocne w odpowiedzi na postawione pytanie.

6. Wyrażaj własne opinie i wątpliwości, ale nie wymądrzaj się przy tym.

7. Pracuj na rzecz osiągnięcia porozumienia.

Karta robocza nr 1

Ja jako superbohater / superbohatera

Kierując się własną fantazją, narysuj siebie samego jako superbohatera.

Jakie cechy ma twój superbohatera? Co on potrafi?

Rysuj i opisuj swój rysunek.

Karta robocza nr 2

Polecenia

1. Kto może pomóc? Połącz ze sobą kolorowi strzałkami odpowiednie ramki.  2. Napisz wewnątrz każdej z dolnych ramek, co dana postać może zrobić na rzecz innych.

Na podstawiescenariusza lekcji:    Tipp des Monats - Unterrichtsanregung zum Thema:  Wer ist ein Held? Ein sokratisches Herangehen,

opracowanego przez berlińską nauczycielkę Lebenskunde   Katrin Filler

Tłumaczył i opracował:  Andrzej Wendrychowicz