Blok tematyczny: Życie w rodzinie

Klasy gimnazjalne

Cele lekcji

Słowo „rodzina” pochodzi z łaciny i znaczy „należeć do domu” lub „zaufany”. Nasi uczniowie na ogół żyją w rodzinach, w których się urodzili, rodzina jest dla nich nadal najważniejszym źródłem emocjonalnego bezpieczeństwa. Nauczyciele wiedzą także, że omal w każdej klasie są dzieci, które – przynajmniej przez jakiś czas - były wychowywane tylko przez jednego z rodzic ów. Zdarza się także, że rodzice jakiegoś dziecka w klasie są akurat w trakcie rozwodu; te dzieci często przechodzą poważny kryzys, który odbija się na ich zachowaniu i postępach w nauce.

Rodzina jest nadal bardzo ważna również dla dzisiejszej młodzieży, chociaż także w rodzinie przeżywają oni okresy i bezpieczeństwa i niepewności, zadowolenia i zwątpienia, wolności i ograniczeń, dyskusji i kłótni, wielkiej radości i frustracji. Tematy te będą podjęte podczas lekcji.

Uczniowie powinni na lekcji:

- uświadomić sobie, że w każdej rodzinie są wspólnie wypracowane wartości, normy i reguły, które powinny być przestrzegane przez wszystkich członków rodziny w interesie dobrej wzajemnej współpracy,

- wiedzieć, że życie rodzinne polega także na korzystaniu z praw i wypełnianiu obowiązków; naprzemiennego dawania i brania;

- zrozumieć, że struktury i relacje w rodzinie nieustannie się zmieniają, a tym samym w realizacji swoich własnych potrzeb powinni uwzględniać potrzeby pozostałych członków rodziny;

- nauczyć się rozpoznawać i respektować wybory innych członków rodziny, dojść do własnego stylu życia i dokonywać własnych wyborów;    

- zrozumieć , że młodzieńcze oddzielanie się od rodziny jest ważnym etapem życia, połączonym z różnymi formami inicjacji.

Uwagi

Jak powinna rozwijać się niepowtarzalna osobowość młodego człowieka w rodzinie niepozbawionej przecież konfliktów? Pytanie to oraz problem etyczny poczucia odpowiedzialności wobec rodziny oraz za własne życie jest głównym tematem tego bloku tematycznego lekcji etyki.

W materiałach dla uczniów pokazano proces zmian, ale też stałość form rodzinnych. Petra i Sven służą jako wzory do identyfikacji młodych ludzi. Na przykładzie typowych konfliktów rodzinnych pokazano proces ewolucji, zmiany wartości. Pokazano też sprzeczne interesy, wymagające zawierania kompromisów, obchodzenie się z pieniędzmi, samowolę i prawo pięści oraz potrzebę wyważenia praw i obowiązków. Trzeba podkreślić, ze tarcia w rodzinie odnoszą się do (zmieniających się) norm, wartości i reguł, których obowiązywanie ułatwia wzajemne współżycie, ale też narzuca ograniczenia.

Wskazówki dydaktyczno-metodyczne

(1)

Wstępem do cyklu lekcji są opisy sylwetek Petry i Svena. Nie wszystko można wyczytać z tych opisów. Trzeba się wspomóc fantazją i intuicją.

Jak wygląda dzień codzienny Petry i Svena? Jak oni żyją w swoich rodzinach? Jakie są między nimi podobieństwa i różnice?

Uczniowie wymieniają się uwagami na ten temat i sporządzają własne charakterystyki Petry i Svena, dopisując kolumnę odnoszącą się do siebie:

Materiały pomocnicze

- Zdjęcie wielopokoleniowej rodziny

- Wycięte z czasopisma sylwetki nastolatków, dziewczyny i chłopca

Teksty dla uczniów

Nie tylko na zdjęciu w rodzinnym albumie

Co się dzieje z rodziną? Co trzecie małżeństwo się rozwodzi. Rośnie liczba rodziców samotnie wychowujących dzieci. Czy to koniec tradycyjnej rodziny? Czy wiecie, że w roku 1987 osiemdziesiąt procent dzieci w wieku 0-14 lat dorastało w pełnych rodzinach? Przed stu laty rodzice mieli średnio czworo dzieci; dzisiaj to zaledwie, statystycznie 1,5. Nie jest już oczywiste, że to ojciec zarabia na rodzinę a matka opiekuję się domem. Chociaż rodzina tak bardzo się zmieniła, to nadal jest „gniazdem” dla dorastającej nowej generacji. Tak jest w przypadku Svena i Petry, a jak jest u was?

Plany rodzinne

Babcia zrobiła na kolację knedle ze śliwkami. Niebiański zapach rozszedł się po domu i natychmiast pobiegłem do kuchni. Rodzina zasiadła przy dużym kuchennym stole. Kiedy wszyscy pałaszowali knedle, tata lekko uderzył widelcem w szklankę. Wszyscy ucichli i z uwagą wysłuchali jego propozycji wyjechania w sobotę do starej leśniczówki. Będziemy zbierać grzyby, grać w karty i łowić ryby – to może być wspaniały weekend. Ale mnie opanowało nieprzyjemne uczucie. W niedzielę nasza drużyna szkolna ma bardzo ciężki mecz przed sobą. Drużyna z sąsiedniego miasta, po dużej przegranej w poprzednim meczu, jest szczególnie silnie zmotywowana. Ja przecież nie mogę pojechać do leśniczówki!

Nagle wstał Chris i powiedział, że umówił się już z kolegami w klubie młodzieżowym. Zrobiło się cicho przy stole i tylko babcine knedle parowały na całą kuchnię. Wyglądało na to, że zbliżyłem się trochę do zagrania meczu. Także Sabina była już umówiona na sobotę. Chcą iść z przyjaciółką do kina. Widzę, jak zawiedziony i zeźlony jest ojciec. Ale przecież my, dzieci także mamy swoje interesy i nieraz chcemy coś zrobić bez udziału rodziny. Czy to tak trudno zrozumieć rodzicom?

(2)

Badanie historii rodziny. Nauczycielka wyjaśnia, że rodzina Svena już od 300 lat żyje w tym samym gospodarstwie rolnym.

Pytania impulsowe:

- ile pokoleń tam żyło?

- ile dzieci się tam urodziło?

- jacy ludzie umierali w tym domu?

- jak rodzina radziła sobie ze szczęściem i miłością, smutkiem i bólem?

- jakie ważne wydarzenia społeczne wpływały na ich życie?

- jak zarabiali na życie?

Wyniki dyskusji zostają zapisane na tablicy.

Zadanie

Wykonajcie przewidywane drzewo genealogiczne Patry i Svena na następne 25 lat. Zastanówcie się, co szczególnego można przypisać poszczególnym członkom rodziny

Zadanie to jest pracą domową przygotowującą do badania historii własnej rodziny. Uczniowie badają własne pochodzenie przez kilka pokoleń i rysują swoje drzewo genealogiczne.

Uwaga! – zadanie to jest dobrowolne z uwagi na ustawę o ochronie danych osobowych. Nauczycielka musi także wykazać się delikatnością i rozwagą, jeśli dziecko przeżyło śmierć najbliższych, lub rozwód rodziców. W badaniu tym można się też zająć pochodzeniem nazwiska oraz rolami/pozycją poszczególnych członków rodziny

(3)

Dialog między Petrą i Falkiem: uczeń i uczennica odczytują tekst; nauczycielka pyta:

Dlaczego Petra zareagowała tak nieprzyjaźnie? Przecież ona też ma swój rower, co ją zniechęciło do wspólnej przejażdżki z Falkiem?

Pytania mają na celu poddać pod dyskusję cechy/znamiona przyjaźni, które przecież nie zależą od stanu posiadania czegoś.

Tekst dla uczniów

Co jest naprawdę ważne?

Petra jak zwykle siedzi na placu zabaw. Nagle zjawia się Falk ze swoim nowiutkim rowerem górskim.

Falk: cześć Petra, miło cię widzieć.

Petra: hmm, cześć.

Falk: właśnie testuję swój nowy rower: szesnaście biegów, bardzo wytrzymała rama, aluminiowe obręcze, licznik prędkości z zapisem danych. Niesamowite uczucie jechania na takim cudeńku. Chcesz zrobić parę rundek po placu?

Petra: Nie mam wcale ochoty!

Falk: nie masz ochoty, czy nadal nie masz nowego roweru. Twoi starzy mają chyba parę Euro na zbyciu. Patrząc na ciebie, to oni oszczędzają także na innych rzeczach. Nie, to nie. Trzymaj się.

(4)

Tekst „Mali bogacze” dostarcza informacji do wykonania zadania Wykorzystując ten tekst warto przeprowadzić w klasie dyskusję na temat „markowe ciuchy”, poszukując argumentów Za i Przeciw.

Tekst dla uczniów

Mali bogacze

Mali bogacze w Niemczech dobrze znają swoje gusta i zachcianki i są dobrze zorientowani w cenach, modelach, producentach. Obojętnie, czy chodzi przy tym o odzież, buty czy zabawki.

Ta grupa wiekowa wydaje rocznie ponad 15 miliardów Euro na zakupy, kino, płyty z muzyką i inne potrzeby. Dzieci i młodzież bezpardonowo wymuszają na rodzicach realizację swoich zachcianek. „U młodzieży najbardziej liczy się marka” – ocenia ekspert jednej z sieci handlowych. Wielu rodziców nie jest w stanie sprostać finansowo zachciankom swoich dzieci. Dalego coraz powszechniejsze jest domagania się przez rodziców wprowadzenia jednolitych mundurków w szkołach, co byłoby protestem przeciwko wszechwładzy markowych firm odzieżowych.    

Zadanie

Biedni i bogaci w waszej szkole. Po czym możecie ich rozpoznać? Zastanówcie się, jakimi kryteriami kierowaliście się przy tych ocenach?

(5)

Tekst „Marzenie o rowerze” oraz statystki odnoszą się do drażliwego tematu „Kieszonkowe”. Niezależnie od poniższegotekstu i zadańnależy porozmawiać w klasie o przytoczonym zapisie w Kodeksie Cywilnym. Zapis ten oznacza, że małoletni są częścią społeczeństwa konsumpcyjnego, mogą dokonywać transakcji w ramach własnych pieniędzy pochodzących

z kieszonkowego lub darowizny. Może się zdarzyć, że transakcje te będę dokonane wbrew woli rodziców. Należy uświadomić uczniom, że muszą być świadomi takich sytuacji i ponosić za nie odpowiedzialność.

Tekst dla uczniów

Marzenie o rowerze

Słońce odbija się w szybie sklepowej. Petra stoi przed nią z bijącym sercem. Od dawna marzy o nowym rowerze. Niebawem może go będzie wreszcie mieć. Jeszcze zimą razem ze Svenem odkryli wspaniały rower wyścigowy w sklepie sportowym w mieście powiatowym. Bardzo długo głowili się, skąd wziąć aż tyle pieniędzy. Pięć Euro tygodniowego kieszonkowego Svena ledwo mu wystarcza na kino, niekiedy na lody. Petra w ogóle nie dostaje kieszonkowego. Jeśli potrzebuje pieniędzy, za każdym razem musi o nie prosić rodziców. Dlatego oboje postanowili dorobić sobie roznoszeniem gazet. Wyliczyli, że po kilku miesiącach zgromadzą odpowiednią sumę pieniędzy. Będzie dumna, kiedy sama zapłaci za rower. Sven ma już rower od paru tygodni – to był niespodziewany prezent od rodziców na jego urodziny.

Ale rzadko na nim jeździ. Jak myślicie, dlaczego?

Zadanie 1

Kieszonkowe pozwala na zainteresowanie się ogromną ofertę towarów dla młodzieży. Wymieńcie między sobą informacje i podyskutujcie na co wydajecie i odkładacie swoje pieniądze.

Zadanie 2

Petra może sobie kupić rower za zarobione przez siebie pieniądze. Zorientujcie się, czy i w jaki sposób osoby w waszym wieku mogą zarobić pieniądze w waszej miejscowości/okolicy.

(6)

Uczniowie tworzą swoje ulubione osobiste „Listy wydatków”. Na ich podstawie można sporządzić taką listę dla całej klasy. Uczniowie porównują swoje listy z danymi statystycznymi i zastanawiają się nad różnicami i podobieństwami swoich list do statystyki.

Jeśli uczniowie mają doświadczenie w dyskusjach-sporach, można przeprowadzić taki spór na temat:

„Z moimi pieniędzmi mogę robić, co zechcę”. Klasa dzieli się na dwie grupy, jedna przygotowuje argumenty za, druga przeciw. Następnie wydelegowani przedstawiciele grup przeprowadzają dyskusję-spór.

Materiały dla uczniów

Statystyki, na co oszczędza młodzież między 6 i 14 rokiem życia, dane w procentach?

Komputer i gry komputerowe 20

Zabawki 15

Artykuły sportowe 14

Rower lub motorynka 10

Sprzęt audio 8

Odzież 7

Instrumenty muzyczne 4

Urlop, podróże 3

Zwierzęta domowe 3

(7)

Dalsze teksty w materiałach dla uczniów odnoszą się do praw i obowiązków nieletnich, ale także ich rodziców. Gdziekolwiek zachodzi konflikt interesów, konieczne jest szukanie porozumienia. Każda kultura od zawsze definiowała prawa i obowiązki swoich członków, aby umożliwić wzajemną współpracę.  Przykładem mogą być mądrości Talmudu dla żydowskiej rodziny. Czytamy tam:

Rodzice powinni    

- prowadzić swoje dzieci do Boga;

- umożliwić dzieciom dostęp do nauki, aby dać im możliwość zdobyć wiedzę i rozwój intelektualny;

- nauczyć dzieci zawodu, żeby mogły sami się utrzymać;

- znaleźć dziecku małżonka/małżonkę;

- nauczyć swoje dziecko pływać.

Oczywiście nie chodzi o bezkrytyczne przejmowania tych obowiązków rodziców, chodzi o odczytanie egzystencjalnego znaczenia tych mądrości talmudycznych.  

Pytanie: wymieńcie pięć najważniejszych obowiązków rodziców i dzieci w dzisiejszych czasach. Jaki widzicie różnice w stosunku do zaleceń w Talmudzie?

Materiał dla uczniów

Czy rodzice mają do tego prawo

(1) Perta się złości. Kiedy wróciła ze szkoły znalazła na swoim biurku list od Maika. List był otwarty. Kiedy zapytała o to matkę, ta odpowiedziała: „Nie miałam złych zamiarów, Petra, ale jesteśmy twoimi rodzicami i nie chcemy, abyś miała przed nami tajemnice.” Petra uważa, że rodzice nie mieli prawa otworzyć listu do niej. W końcu Maik jest jej przyjacielem i oboje mają prawo do swoich tajemnic.

(2) Sven spojrzał na zegarek i bardzo się zdenerwował. Jest już 20:00. Tak się zagadał z przyjaciółmi, że nie zauważył, która jest godzina. Nie pierwszy raz mu się to zdarza. Znowu będzie awantura, bo ma obowiązek być w domu na kolacji o 19:00. Wszyscy jego przyjaciele mogą znacznie później wracać do domu i Sven czuje się przy nich jak małe dziecko, kiedy jako pierwszy musi opuszczać towarzystwo

(8)

Nauczycielka czyta historię o Jakobie. Jest ona okazją do porównania praw i obowiązków kiedyś i dzisiaj.

Pytanie: co z tego się zmieniło, a co jest nadal aktualne?

Materiał dla uczniów

Jest rok 1830, Opowiadanie chłopca

„Jakob, wstawaj” – woła matka. Szybko szukam swoich spodni i drewniaków. Najpierw przynoszę do kuchni wiadro wody z zamarzniętej już studni i doję naszą krowę. Na śniadanie jemy odgrzewane kartofle. Po śniadaniu moje młodsze rodzeństwo, ja i mama siadamy wokół pieca, skubiemy bawełnę i zwijamy w nitki. W południe moja siostra, Rosa, niesie ojcu i mojemu bratu, Ulrichowi, sagan zupy do tkalni. W drodze powrotnej zbiera w lesie chrust i przywozi do domu na sankach. My nadal skubiemy bawełnę i zwijamy nitki. W końcu miesiąca jeden pan odbiera od nas gotową przędzę i dostarcza nowy surowiec. W zasadzie Rosa i ja powinniśmy zimą chodzić do szkoły, ale ojciec powiedział, że nie mamy dość pieniędzy, żeby zapłacić za dzierżawę łąki i ogrodu i dlatego dzieci muszą pomagać zarabiać pieniądze.  

(9)

Historię o wilku i baranku uczniowie czytają z podziałem na role. Na podłużnych kartkach uczniowie zapisują „prawa”, które sobie przyznał wilk i rzekome „obowiązki” baranka i przymocowują kartki do tablicy. Można dołączyć do kartek rysunki/obrazki wilka i stada małych owieczek.

Pytania impulsowe

1. Dlaczego wilk może się tak zachowywać?

2. Jak by się zachowała owieczka, gdyby nagle miała siłę wilka, a wilk był słaby?

Nauczycielka odnosi historię wilka i baranka do klasy i prosi o przedyskutowanie pytań:

1. Jakie prawa przyznają sobie silniejsi uczniowie?

2. Jak się zachowują słabsi uczniowie?

Uczniowie zastanawiają się co „słabych” uczniów może uczynić silnymi i jak się mogą bronić, także przeciwko „niepisanym prawom” szkolnym?

Prawa i obowiązki w wierszu La Fontaine „Wilk i baranek”. Teksy skopiowany ze strony: http://gabriellas.prv.pl/J.de_La_Fontaine/Wilk_i_baranek_J.de_La_Fontaine.html

Wilk i baranek

Racyja mocniejszego zawsze lepsza bywa.
Zaraz wam tego dowiodę.
Gdzie bieży krynica żywa,
Poszło jagniątko chlipać sobie wodę.
Wilk tam na czczo nadszedłszy, szukając napaści,
Rzekł do baraniego syna:
"I któż to zaśmielił waści,
Że się tak ważysz mącić mój napitek?
Nie ujdzie ci bez kary tak bezecna wina."
Baranek odpowiada, drżąc z bojaźni wszytek:
"Ach, panie dobrodzieju, racz sądzić w tej sprawie
Łaskawie.
Obacz, że niżej ciebie, niżej stojąc zdroju
Nie mogę mącić pańskiego napoju."
"Cóż? Jeszcze mi zadajesz kłamstwo w żywe oczy?!
Poczekaj no, języku smoczy,
I tak rok-eś mię zelżył paskudnymi słowy."
"Cysiam jeszcze, i na tom poprzysiąc gotowy,
Że mnie przeszłego roku nie było na świecie."
"Czy ty, czy twój brat, czy który twój krewny,
Dość, że tego jestem pewny,
Że wy mi honor szarpiecie:
Psy, pasterze i z waszą archandyją całą
Szczekacie na mnie, gdzie tylko możecie.
Muszę tedy wziąć zemstę okazałą."
Po tej skończonej perorze
Łapłeś jak swego i zębami orze.

(10)

W grupach uczniowie czytają trzy krótkie historie o Jessice i Niko (tekst poniżej), o Perze i Svenie oraz o Jakobie (patrz teksty w poprzednich punkach) . Zadanie obejmuje także trzy „studia przypadku”. Każda grupa wypracowuje swoje wspólne stanowisko i przedstawia je na forum klasy.

Jessika i Niko

Jessica widzi Niko na końcu ulicy. Z daleka wydaje się taki mały. Za chwilę skręci za róg ulicy. Umawiali się oboje, że pójdą dzisiaj do kina, ale Niko musi iść do domu. Niko zatrzymuje się na chwilę i głośno wyciera nos. Jest bardzo zły. Akurat dzisiaj, kiedy się umówił z Jessicą ojciec kazał mu zmyć schody i pomóc sobie w ogrodzie.

Zadanie

Zastanówcie się nad problemami Petry, Niko i Svena. Co byście im poradzili?

(11)

Współdecydowanie. Czy zachodzi jakiś związek między tamtą rebelią przeciwko obowiązującym wartościom a widocznym obecnie brakiem zainteresowania polityką? Za pomocą anonimowych wywiadów na szkolnym dziedzińcu uczniowie ustalają poziom wiedzy kolegów i koleżanek na temat partii politycznych „Co to są partie i jakie są ich zadania?”, „Jakie znasz partie?” „Czym się one różnią?” „W jakie sprawy chciałbyś się włączyć, dlaczego?” A może jest możliwość zaprosić do szkoły lokalnych polityków i zapytać się ich o udział młodzieży w dyskusjach nad sprawami dotyczącymi lokalnej społeczności?

Materiał dla uczniów

Brak zainteresowania współdecydowaniem?

Czy możecie sobie wyobrazić, że w życiu wielu nastolatków polityka odegrała ogromną rolę?

Kultura hippisów w latach 60-tych była ruchem sprzeciwu młodzieży przeciwko autorytaryzmowi. Niewiele lat później młodzi tworzyli przeciwne obozy „trockistów” i „leninistów”. Przed dwudziestu laty młodzi „Zieloni” organizowali protesty ekologiczne.

A dzisiaj? Według badań 56 procent młodych Niemców interesuje się polityką. Ale w „młodzieżówkach” partyjnych i innych organizacjach udzielają się tylko nieliczni. Po obniżeniu w Niemczech prawa wyborczego do 16 lat różne ugrupowania polityczne próbują zainteresować młodych ludzi polityką i zachęcić do działania

(12)

Dążenie do demonstrowania własnej osobowości nierzadko prowadzi młodzież do odcięcia się od otoczenia. „Patrzcie, to jestem ja” ..Ja jestem niepowtarzalny!” Uczniowie pakują swoją „walizkę indywidualnych praw podstawowych” Prawa te zapisujemy na kartkach. Dwójki uczniów próbują sformułować swoje własne prawo podstawowe. Następnie wszystkie kartki kładziemy zakryte na stole. Ochotnicy wybierają po kolei jedną kartkę, czytają i jako pierwsi komentują zapisane na niej prawo. Jeśli ktoś jeszcze chce, może też się wypowiedzieć. Na końcu swoją opinię/uzasadnienie wygłasza autor nowego prawa. Nauczycielka wyjaśnia, że dzieci i dorośli mają te same prawa. Ale też indywidualne interesy nie mogą naruszać praw i interesów innych ludzi.

Materiały dla uczniów

Znaleźć własną drogę

Spójrz w lustro. To co widzisz jest absolutnie wyjątkowe. Geny twoich rodziców przesądziły o twoim wyglądzie, budowie ciała, usposobieniu. Ale tylko od ciebie zależy odkryć i rozwinąć własne preferencje i zdolności. Do tego, jak każdy człowiek, masz prawa pozwalające ci na odnalezienie własnej drogi w życiu. Niektórych z tych praw nie zapisano w żadnym kodeksie, gdyż są one niewykonalne. Ty sam decydujesz, w jakim stopniu chcesz skorzystać z ” praw podstawowych” każdego człowieka (Uwaga: patrz także lekcja o Światowym Dniu Praw Człowieka). Pamiętaj: Jeśli ja mam te prawa, to ma je każdy inny także. Moje i jego prawa mogą się zderzać i wtedy ani ja, ani inni nie mogą z nich skorzystać. Wtedy musi się zacząć rozmowa…

Moje prawa

Masz prawo być sobą.

Masz prawo popełniać błędy

Błędy są jak szczeble tej samej drabiny; uczysz się z nich, wspinasz się po nich w górę. Ale od czasu do czasu zatrzymujesz się i spoglądasz wstecz, bo nie wiesz, co dalej – do kogo się wtedy zwracasz o pomoc?
Masz prawo być innym, zmieniać się

Twoje zmiany nie pozostają niezauważone. Im więcej będziesz o tym opowiadać swoim rodzicom, tym lepiej będą cię rozumieć.

Masz prawo się bać

Nie musisz się wstydzić swoich lęków, bo one cię uczłowieczają. Zgłębiaj swoje lęki, znajdź, co cię niepokoi. Znajdziesz w sobie siłę przezwyciężyć strach. Jak się zachowujesz wobec rzekomo silniejszych, którzy potrafią tylko drwić z kolegów, którzy się czegoś boją?

Masz prawo odnaleźć własną wiarę

Chcesz, żeby inni respektowali twoje zdanie i poglądy. Ale co wiesz o wyobrażeniach innych na ten temat?

Masz prawo wybierać sobie przyjaciół

Wybierać znaczy także decydować. Jakie cechy u innych są dla ciebie ważne? Kiedy podejmiesz jakąś decyzję, przejmujesz za nią także odpowiedzialność. Zastanów się, co to może oznaczać.

Masz prawo stać się dorosłym

Cieszysz się na związane z tym nowe wolności, na urlop bez rodziców, na pierwsze zarobione pieniądze. Ale jakich nowych obowiązków się spodziewasz

(13)

Temat pożegnania się z własnym dzieciństwem. Uczniowie czytają po cichu uważnie poniższe cytaty. Tekst jest dość trudny i może trzeba go przeczytać kilka razy.

Następnie na forum klasy wymiana uwag na temat tych trzech wypowiedzi

Materiały dla uczniów

Od dzisiaj dorośli?

Popatrzcie, większość ludzi odkłada swoje dzieciństwo, jak stary kapelusz na półkę. Zapominają je jak jakiś numer telefoniczny, który nie jest już aktualny. Ich dotychczasowe życie wydaje im się jak kawał suszonej kiełbasy, który się codziennie jadło, teraz całkiem zjadło i już jej nie ma. W szkole dzieci pilnie się uczą od podstawówki, przez gimnazjum do liceum. Jeśli już teraz jesteście i balansujecie na samej górze, to przecież nie odcina się szczebli, po których się wspinaliście? Nie jest tak, że nie możecie się obejrzeć wstecz. Ale czy nie jest tak w życiu, ze raz się idzie schodami do góry, a innym razem do dołu? Co by znaczyły piękne kondygnacje bez piwnicy z pachnącymi przetworami na zimę, bez parteru ze skrzypiącymi frontowymi drzwiami i umocowanym do nich dzwonkiem? Ale wielu ludzi tak właśnie żyje! Stoją na najwyższym szczeblu bez schodów i bez domu. Najpierw byli dziećmi a teraz dorosłymi, ale kim są teraz? Tylko ten, kto będzie dorosłym, ale też zostanie dzieckiem, jest człowiekiem. Nie wiem, czy mnie zrozumieliście. Jak najprostsze rzeczy są nieraz najtrudniejsze do zrozumienia

Erich Kästner – przemówienie na rozpoczęcie roku szkolnego    

Cytaty

Nasze obowiązki – to są prawa innych w stosunku do nas.

Friedrich Nitsche

Kto wypełnia swoje obowiązki – ma charakter. Ale kto wypełnia wyłącznie swoje obowiązki – ten go nie ma.

Helmut Walter, pedagog

Jeden pyta: co będzie potem?

Inny pyta tylko: czy tak jest dobrze?

Tak się różni czlowiek wolny od sługi.

Theodor Storm, poeta

Zadanie

Przedyskutujcie, czym się odróżniają dzieciństwo, młodość i dorosłość

(14)

W wielu kulturach jest rytuał przejścia. Poniżejopis takiego rytuał w Angoli.

Polecenia nauczycielki:

Opisz przebieg tego rytuału. Jakie role mają kobiety i matki? Jak wzbudza się strach? Kto prowadzi rytuał? Jakie znaczenie może mieć krwawa rana? Można w uzupełnieniu porównać ten afrykański rytuał z analogicznymi formami w religiach chrześcijańskich, z komunią, konfirmacją, bierzmowaniem. Należy przy tym także podkreślić, że współcześnie coraz częściej rezygnuje się z wszelkich religijnych rytuałów przejścia.

Materiał dla uczniów

Pokonać strach, żeby zostać mężczyzną

Lud Tshokwe zamieszkuje Angolę. Jak przyjmuje się tam chłopców do świata dorosłych?

Udają się oni do obozu, oddalonego kilka kilometrów od rodzinnej wioski. Z opiekuńczej społeczności wyprawiają się do buszu, w którym muszą pozostać przez pewien czas. Najważniejszym punktem rytuału jest obrzezanie, nazywana „uśmiercaniem”. Przed obrzezaniem chłopcy są goleni i muszą zdjąć ubranie. Żeby z bólu nie przegryźli sobie języków, ich ojcowie chrzestni wkładają im między zęby kawałek drewna. Sprawnym ruchem rzezacz obcina im kawałek napletka, który uważany jest za część kobiecą. Rana jest opatrywana mieszaniną ze zmielonego pancerza żółwia i drewna. W następującej po tym miesięcznej izolacji wiele się tańczy, pije piwo z kukurydzy i wspólnie biesiaduje. Chłopcy otrzymują nowe imiona i są uczeni sztuki tańca w maskach rytualnych, pantominy oraz wprowadza się ich w tajemnice sztuki myśliwskiej. Kiedy wracają do wioski, białe pióro we włosach informuje, że pomyślnie przeszli obrzezanie. Dostają mały łuk ze strzałą, jako symbol męskości.

Wspomnienie Nelsona Mandeli, prezydenta RPA

Pamiętam swoje obrzezania sześćdziesiąt lat temu. To był najważniejszy krok w moim życiu jako mężczyzny plemienia Xhosa. Od tamtej chwili mogłem się żenić, założyć własną rodzinę i uprawiać swoje pole. Byłem dopuszczony do udziału w naradach naszej wspólnoty, a moje słowa były przyjmowane z uwagą.

Zadanie

Zastanówcie się nad znaczeniem inicjacji i rytuałów. Poszukajcie innych przykładów ceremonii przejścia.

Dodatkowe teksty dla nauczycieli

Nikt nie żyje sam
Z kroniki Salimbene z Parmy z roku 1268: Fryderyk II von Hohenstaufen chciał odszukać prajęzyk ludzi. Wierzył, że ją odkryje obserwując jakim językiem zaczynają mówić dzieci, z którymi nikt wczesnej nie rozmawiał. Dlatego rozkazał mamkom i piastunkom karmić dzieci mlekiem, ale w żadnym razie nie mogą z dziećmi rozmawiać. Chciał sprawdzić, czy dzieci mówią po hebrajsku, uchodzącym za najstarszy język, a może po grecku lub po łacinie bądź po arabsku, językiem rodziców, którzy ich urodzili. Jednak nic nie osiągnął, bo wszystkie dzieci zmarły. Nie umiały żyć bez ciepła dotyku piastunek, widoku ich uśmiechniętych twarzy i gaworzenia z maluszkami  

Pokolenia w konflikcie i w rozmowie

- Za moich czasów coś takiego nie mogło by się zdarzyć. Nie miałbym odwagi sprzeciwić się ojcu; wyrzuciłby mnie z domu.

- I to ci się podobało, dziadku?

- Podobać? – tak wtedy po prostu było i wszyscy to akceptowali. To znaczyło: dopóki jesteś pod moim dachem…

- Bingo, dziadku. To zdanie słyszałam już setki razy; dopóki jesteś pod mim dachem masz robić, co ci każę. Przecież to nie jest w porządku. Dlaczego nastolatek nie może powiedzieć, co myśli.

- Z mojej strony każdy może mieć swoje zdanie, ale za moich czasów nie można było być bezczelnym. Dzisiaj nawet dzieciom nie można nic powiedzieć.

- To nie prawda, może i są tacy, ale nie wszyscy.

- Ty nieraz dajesz się swoim rodzicom nieźle we znaki

- A dlaczego to rodzice mają decydować, jakiej muzyki słucham, w co się ubieram, dokąd mogę iść i z kim się spotkać – a może zdecydują za kogo wyjdę za mąż? To przecież jest moje życie!

- Twoi rodzice pozwalają ci przecież na wszystko. Na co się skarżysz? Wychodzisz i wracasz, kiedy chcesz. Od lat sama sobie wybierasz przyjaciół, chociaż twoi rodzice nie wszystkich ich darzą sympatią. Taki Filip na przykład …

- Przynajmniej moi przyjaciele akceptują mnie taką, jaka jestem i rozumieją co myślę. Wy tylko chcecie, żebym się dopasowała i była taka, jak wy.

- Chwileczkę, jak będziesz kiedyś mieć dzieci, to będziesz chciała, żeby były takie, jak ty.

- Takie, jak ja.. to ma być groźba? A teraz idę do Filipa

Doris Walter, 23 lata.

Stary dziadek i wnuczek

Żył sobie raz stary, bardzo stary człowiek. Oczy mu już zmętniały, uszy ogłuchły, a kolana drżały ze starości. Siedząc przy stole, ledwo mógł utrzymać łyżkę w ręce, rozlewał tedy zupę po stole. Zbrzydzili to sobie w końcu syn i synowa, wyprawili ojca pod piec i podawali mu jedzenie na glinianej miseczce, dość skąpo w dodatku. Starzec spozierał żałośliwie ku stołowi, a w oczach miewał łzy. Razu pewnego wypadła mu miseczka z drżących rąk i rozbiła się. Synowa się rozgniewała, starzec zaś nic nie odrzekł na jej słowa, a tylko wzdychał. Synowa kupiła za kilka groszy miseczkę drewnianą i z niej musiał teraz jadać staruszek.
 Pewnego dnia po obiedzie zobaczyli wszyscy, że mały, czteroletni wnuczek starca układa na ziemi cztery małe deseczki.
 — Cóż to robisz? — spytał ojciec.
 — Robię wiaderko! — Odrzekł chłopiec. — Gdy dorosnę, a tatuś i mamusia będą starzy, dam im jeść w tem wiaderku.
 Ojciec i matka spojrzeli po sobie, rozpłakali się, zaprowadzili dziadka zaraz do stołu i tam jadał od tej pory, a nikt mu już nie brał za złe, że czasem rozlewa zupę po obrusie.

Bracia Grimm, tekst skopiowany ze strony:  https://pl.wikisource.org/wiki/Stary_dziadek_i_wnuczek

Na podstawie: „Leben in der Familie“. Etyka dla klas 7/8 – materiały dla nauczycieli i podręcznik dla uczniów; Volk und Wissen Verlag GmbH & Co. Berlin 2001

Tłumaczył i opracował

Andrzej Wendrychowicz