CZY ADOLF HITLER MOŻE BYĆ DLA NAS POZYTYWNYM AUTORYTETEM?
We wrześniu 1939 roku wybuchła II wojna światowa, za którą odpowiadała siła idąca z Niemiec, na czele których stali naziści pod przywództwem Adolfa Hitlera. Kolejna rocznica tego wydarzenia może stać się dobrym pretekstem do przeprowadzenia ciekawej lekcji etyki.
Zainteresował mnie Adolf Hitler (zresztą nie pierwszy raz, po ilości filmów dokumentalnych, wnioskuję że jego postać fascynuje wielu twórców). Inspiracją dla tematu zajęć, które można przeprowadzić z dojrzałą i oswojoną z trudnymi tematami grupą już w szkole podstawowej, jest zdjęcie Adolfa Hitlera wykonane w 1925 roku przez zaufanego fotografika Heinricha Hoffmanna, na którym pokazany jest Hitler jako, nie samorodny charyzmatyczny mówca, ale jako wyuczony w sztuce retoryki1 mistrz.
Dobrym punktem wyjścia na początek lekcji jest pokazanie uczniom i uczennicom tej fotografii (zdjęcie wydrukowane, pokazane na slajdzie lub poprzez Internet: http://weekend.gazeta.pl/weekend/1,138585,18554774,hitler-kazal-to-zdjecie-zniszczyc-fotograf-nie-posluchal.html). Większość uczniów i uczennic, w tym dzieci ze szkoły podstawowej (klasy 4-6), będzie wiedziała coś na temat Hitlera. Jest to właściwy moment, aby swobodnie porozmawiać o tym człowieku z grupą. Opinie pewnie będą negatywne, ale należy również nastawić się na dużo informacji sensacyjnych i ciekawostek.
Gdy dyskusja wyda się nauczycielowi lub nauczycielce wyczerpana (najlepiej żeby trwała nie dłużej niż siedem minut) podaje on lub ona temat lekcji: „Czy Adolf Hitler może być dla nas pozytywnym autorytetem?” (dzieci muszą być po, co najmniej jednej lekcji o autorytetach, aby znały znaczenie pojęcia).
Nie prowadziłam jeszcze takiej lekcji, nie mogę więc podać przykładów wypowiedzi uczniów i uczennic, myślę jednak, że poza całą serią ciekawych opinii, większość odpowiedzi będzie zaprzeczających postawionemu pytaniu: „Nie, nie może być pozytywnym autorytetem”.
Nauczyciel lub nauczycielka pyta się o zbiór wartości ważnych we współczesnym świecie dla pracodawców lub dla szkoły (można zacytować, np. fragment szkolnego programu wychowawczego lub zasad szkolnego oceniania za postawy). Jeśli zostanie zacytowany jakiś dokument to wypisać z niego podane wartości, np. pracowitość, wytrwałość, konsekwencja w działaniu, dążenie do samospełnienia, rzetelne realizowanie planów i swoich celów. Jeżeli jakiejś z podanych wartości nie ma, to trzeba je podać (można znaleźć jakiś artykuł z prasy i go przeczytać).
Nauczyciel lub nauczycielka mówi mniej więcej tak: „Jeżeli wszystkie zapisane cechy są dla nas pożądane to, czy Adolf Hitler jednak nie może być wzorem godnym naśladowania? Był pracowity – sztuki przemawiania i porywania tłumów uczył się już w 1925 roku, a do władzy doszedł w 1933 roku; wytrwały – ćwiczenia retoryczne wymagają wielu godzin utrwalania, trzeba nauczyć się poprawnej wymowy, tempa wypowiedzi, pracować nad gestykulacją oraz mimiką twarzy, operować głosem tak, aby nie zniszczyć sobie krtani; dążenie do samospełnienia – Hitler chciał być w swoich oczach szczęśliwym człowiekiem, miał wizję swojej przyszłości, chciał także uratować kraj przed skutkami kryzysu po I wojnie światowej; konsekwencja w działaniu – przez lata miał wizję swoich celów, planował swoje działania i powoli realizował je. Wszystkie te cechy są godne naśladowania, dlaczego więc, mimo to Hitlera nie stawiamy za wzór pozytywnego autorytetu?”.
Myślę, że uczniowie i uczennice powołają się na okrucieństwo celów Hitlera, na krzywdę milionów ludzi, państw, narodów, wywołanie drugiej wojny światowej, manipulowanie tłumami. Cel tych pozytywnych cech był bardzo negatywny dla ogromnych ilości ludzi. Hitler dążył do własnego szczęścia kosztem krzywdy innych.
Po tym podsumowaniu lekcja kończy się, ale jednocześnie staje się dobrym podkładem dla kolejnych tematów dotyczących, np. krzywdy (z odwołaniem do Platona), utylitaryzmu, etyki I. Kanta, pojęć dobra, obowiązku, zasad, wolnej woli itp.
Temat zajęć etyki, w którym Adolf Hitler skojarzony jest z czymś pozytywnym dla wielu osób może wydać się kontrowersyjny. Moim celem tego typu lekcji nie jest promocja twórcy nazizmu jako pozytywnego autorytetu, ale zwrócenie uwagi na problem manipulacji politycznej, medialnej, religijnej, reklamy itd. Sukces Adolfa Hitlera polegał na tym, że porwał za sobą tłumy zupełnie zwykłych ludzi – dobrych, pracowitych, religijnych, przestrzegających prawa, kierujących się w życiu normami moralnymi i wartościami. Ludzi troskliwych, odpowiedzialnych i pracowitych. Uczniowie i uczennice muszą nauczyć się patrzeć na postawy ludzi z różnej perspektywy.
Moi uczniowie i uczennice bardzo lubią, gdy poruszane są tematy, które wśród dorosłych bywają traktowane jako niewygodne lub nieprzyjemne. Interesują ich postaci: Adolfa Hitlera jako wroga Polski, Józefa Stalina – odpowiedzialnego za Katyń, Mariusza Trynkiewicza – pedofilia czy Karola Kota – seryjnego mordercy. Są to osoby zawsze wywołujące zacięte dyskusje, m. in. o karze śmierci, o pedofilii, o historii, o współczesnym świecie. Przy każdej z tych postaci można rozwijać tematy z zakresu filozofii i etyki, również psychologii, socjologii czy polityki..
1 retoryka – umiejętność przemawiania, przekonywania do swoich racji
Janina Tyszkiewicz
Nauczycielka etyki i członkini redakcji portalu etykawszkole.pl