Przyjęcie przez ONZ Konwencji o Prawach Dziecka to punkt zwrotny, ponieważ uznaje ona na

skalę światową fakt, że dzieci nie tylko podlegają ochronie, ale także posiadają prawa obywatelskie i polityczne.

Maud de Bœr-Buquicchio,

Zastępca Sekretarza Generalnego Rady Europy

Oenzetowska Konwencja o Prawach Dziecka (KPD) jest dla dzieci doskonałym materiałem do wykorzystania podczas uczenia się przysługujących im praw człowieka. Ponieważ zawiera ona te z nich, które w szczególności dotyczą dzieci (także innych ludzi, ale zwłaszcza dzieci), powinni zaznajomić się z nią także rodzice i dorośli pracujący z dziećmi. KOMPASIK umieszcza prawa dzieci w szerszym kontekście praw człowieka, stawiając przy tym sobie za zadanie pomoc dzieciom w zrozumieniu tego, że podobnie jak innym członkom wspólnoty ludzkiej, także i im przysługują pewne prawa.

Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło Konwencję o Prawach Dziecka w 1989 r. po prawie dziesięciu latach negocjacji pomiędzy krajami członkowskimi oraz konsultacji z organizacjami pozarządowymi. Jak dotąd ratyfikowało ją więcej państw, i to z mniejszą liczbą zastrzeżeń, czyli odmów podporządkowania się jakiegoś sygnatariusza pewnym postanowieniom dokumentu, niż miało to miejsce w przypadku jakiejkolwiek innej konwencji o prawach człowieka.

Konwencja o Prawach Dziecka definiuje dziecko jako istotę ludzką w wieku poniżej osiemnastu lat i deklaruje, że przysługuje mu pełnia praw człowieka. Składa się ona z 54 artykułów, które można podzielić na trzy kategorie ogólne:

- Ochrona – dotyczy zagwarantowania bezpieczeństwa dzieci oraz takich kwestii jak ich krzywdzenie, zaniedbywanie i wykorzystywanie;

- Zaspokojenie potrzeb – dotyczy specyficznych potrzeb dzieci, takich jak wykształcenie

i opieka zdrowotna;

- Uczestnictwo   – dotyczy rozwoju zdolności dziecka do podejmowania decyzji i uczestniczenia w życiu społecznym do chwili osiągnięcia pełnoletniości.

Konwencję cechuje nowatorskie podejście do praw człowieka. Przysługujące dzieciom prawo do uczestnictwa odnosi się do kwestii, które wcześniej nie były podejmowane ani w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka (1948 r.), ani w Deklaracji o Prawach Dziecka (1959 r.).

Konwencja mocno podkreśla nadrzędność i wagę roli, władzy i odpowiedzialności rodziny dziecka.

Uznaje ona prawo dziecka nie tylko do języka i kultury jego rodziny, ale także do ich poszanowania

przez innych. Konwencja wzywa także władze państwowe, by udzieliły one pomocy tym rodzinom,

które nie są w stanie zapewnić swoim dzieciom właściwego poziomu życia.

Potwierdzając znaczenie rodziny dla pomyślnego życia i rozwoju dziecka, Konwencja uznaje zarazem

dzieci za jednostki, którym przysługują pewne prawa, gwarantując im – w sposób adekwatny do rozwoju ich zdolności – prawo do tożsamości, prywatności, informacji, wolności myśli i sumienia, wiary religijnej, swobody wypowiedzi i stowarzyszania się.

Globalny wpływ Konwencji jest niezwykle silny. Zmobilizowała ona agendy ONZ (np. UNICEF i

Międzynarodową Organizację Pracy) do intensyfikacji wysiłków na rzecz ochrony praw dziecka; znalazła swoje odzwierciedlenie w wielu umowach dotyczących dzieci (np. w Konwencji o Ochronie Dzieci i Współpracy w Dziedzinie Przysposobienia Międzynarodowego mówiącej o prawie dziecka do rodziny, a nie prawie rodziny do dziecka, czy w Konwencji Praw Osób Niepełnosprawnych); zwróciła uwagę międzynarodowej opinii publicznej na problem wszechobecnego występowania różnych form wykorzystywania dzieci, (np. prostytucja dziecięca, dzieci-żołnierze), który stał się przedmiotem protokołów fakultatywnych (poprawek do Konwencji o Prawach Dziecka).

Zasady ogólne przyjęte w Konwencji oprawach Dziecka

Prawa dziecka ujęte w Konwencji o Prawach Dziecka odzwierciedlają cztery zasady ogólne:

1. Ochrona przed dyskryminacją (Artykuł 2): wszystkie prawa przysługują wszystkim dzieciom bez

wyjątku. Na państwo nakłada się obowiązek ochrony dzieci przed wszystkimi formami dyskryminacji.

2. Najlepsze zabezpieczenie interesów dziecka (Artykuł 3): najważniejszym kryterium wszelkich

działań dotyczących jakiegokolwiek dziecka powinno być jego dobro. We wszystkich przypadkach

interes dziecka powinien brać górę nad interesem współdziałających z nim dorosłych (np. rodziców,

nauczycieli, opiekunów). Kwestia, co jest najlepszym zabezpieczeniem interesów dziecka, pozostaje

jednak trudna do rozstrzygnięcia i jest przedmiotem dyskusji.

3. Prawo do życia i rozwoju (Artykuł 6): każde dziecko ma niezbywalne prawo do życia, a obowiązkiem państwa jest zapewnienie mu warunków do przetrwania i rozwoju. Oznacza to, że dziecka nie można skazać na śmierć, nie można też przerwać jego życia.

4. Poszanowanie poglądów dziecka (Artykuł 12): dziecko ma prawo do wyrażania i uwzględniania

swych poglądów we wszystkich sprawach go dotyczących.

PYTANIE: Najlepsze zabezpieczenie interesów dziecka to podstawowa zasada przyjęta w Konwencji

o Prawach Dziecka. Kto jednak decyduje o tym, co jest dla dziecka „najlepsze”? Co dzieje się w przypadku, gdy rodzice, nauczyciele, władze lub dziecko mają sprzeczne poglądy na ten temat?

Konwencja o Prawach Dziecka to potężny instrument, który z samej swej natury skłania młodych ludzi do przyjrzenia się, jakie prawa im przysługują. Jest to zarazem skuteczne narzędzie pomagające ludziom w każdym wieku zorientować się, jaki złożony zespół obowiązków pociąga za sobą zagwarantowanie dzieciom przysługujących im praw. Takie zastosowanie Konwencji powinno nauczyć dzieci, jak dochodzić swoich praw i jak występować w swoim własnym imieniu.

Monitorowanie praw dziecka

ONZ często wyznacza eksperta pełniącego rolę Specjalnego Sprawozdawcy zbierającego informacje

na temat konkretnych zjawisk lub państw mających kłopoty z poszanowaniem praw dziecka. W odpowiedzi na zaniepokojenie międzynarodowej opinii publicznej nasilającymi się zjawiskami wykorzystywania seksualnego i handlu dziećmi, Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1990 r. upoważniło sprawozdawcę do zgromadzenia danych i przygotowania raportu na temat handlu dziećmi, pornografii dziecięcej i prostytucji wśród dzieci.

Postępy we wdrażaniu Konwencji o Prawach Dziecka monitorowane są także przez liczne organizacje

pozarządowe – zarówno te duże, działające na rzecz praw dzieci na arenie międzynarodowej, jak Save

the Children i Child Rights Information Network (Sieć Informacji o Prawach Dziecka), jak i te funkcjonujące na skalę regionalną i krajową. Na przykład w Europie funkcjonuje Europejska Sieć Rzeczników Praw Dziecka, która śledzi, krytykuje i ujawnia działania administracyjne mogące naruszać Konwencję o Prawach Dziecka. Rzecznicy mogą interweniować niezależnie od prawnych reprezentantów, rodziców lub opiekunów, broniąc praw dziecka w przypadku spraw cywilnych i karnych, w których pośrednio lub bezpośrednio uczestniczą dzieci. Członkami sieci są rzecznicy z Austrii, Belgii, Danii, Federacji Rosyj- skiej, Finlandii, Francji, Hiszpanii, Irlandii, Islandii, Litwy, Macedonii, Norwegii, Portugalii, Szwecji, Walii i Węgier

Strony internetowe

- Amnesty International: www.amnesty.org  

- Sieć Informacji o Prawach Dziecka (Children’s Rights Information Network): www.crin.org  

- Rada Europy: www.coe.int  

- Edukacja na rzecz demokracji i praw człowieka w Europie: www.dare-network.org  

- Europejska Sieć na Rzecz Dzieci (EURONET): www.europeanchildrensnetwork.org  

- Europejska Sieć Rzeczników Praw Dziecka: www.ombudsnet.org/enoc/  

- Human Rights Watch: www.hrw.org  

- UNESCO: www.unesco.org  

- UNICEF: www.unicef.org  

- Wysoki Komisarz ONZ ds. Praw Człowieka: www.ohchr.org/english  

Źródło:

KOMPASIK. Edukacja na rzecz praw człowieka w pracy z dziećmi.  Niniejsze tłumaczenie KOMPASIKA – edukacji na rzecz praw człowieka w pracy z dziećmi zostało opublikowane na mocy umowy z Radą Europy. Polska publikacja powstała dzięki współpracy Stowarzyszenia dla Dzieci i Młodzieży SZANSA z Centralnym Ośrodkiem Doskonalenia Nauczycieli.

Copyright © for the English edition by Council of Europe, 2008

Wydanie polskie © 2009 Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli w Warszawie oraz Stowarzyszenie dla Dzieci i Młodzieży SZANSA w Głogowie,  Wydanie II poprawione w języku polskim, Warszawa 2009