Temat:  używki  i narkotyki  – klasy gimnazjalne i licealne

Cele lekcji

Najpopularniejsze używki to alkohol i papierosy.  W Niemczech co najmniej milion osób jest od nich chorobliwie uzależnionych. Trzeba założyć, że w tej liczbie są także uczniowie. Tak faktycznie jest. Badania wykazały, że co czwarty młody człowiek (w wieku 12-25 lat) regularnie pije piwo. 20% osób w wieku 18 -39 lat ma doświadczenia z Cannabis (marihuaną). Liczby te pokazują, że działania podejmowane przeciw używkom i narkotykom nie osiągnęły swoich celów.

Dlatego  należy z młodzieżą rozmawiać o obchodzeniu się z używkami i narkotykami, co może skutkować ograniczeniem ich spożycia. Warunkiem powodzenia tego procesu jest budowanie w młodzieżowej grupie docelowej autorefleksji i samostanowienia. To jest temat i zadanie także na lekcjach etyki.

Najlepiej podejmować ten temat na podstawie pojedynczych prawdziwych przypadków. Należy pomóc uczniom rozpoznawać mechanizmy promowania używek i narkotyków, jak np. poprzez nacisk ze strony grupy rówieśniczej lub wyrafinowane kampanie reklamowe. Celem powinno też być wzmacnianie w uczniach umiejętności niezależnego, samodzielnego kształtowania własnego życia i społecznej odpowiedzialności.

Uczniowie powinni:

-  uświadomić sobie, że wciąganie, zachęcanie ich do używek i  narkotyków (nie ważne, czy to jest alkohol, papierosy czy mocne narkotyki) jest częścią biznesu polującego na klientów i zyski ze sprzedaży;

- zostać zmotywowanymi do dobrowolnego zasięgania informacji o rozmiarze, formach i skutkach spożywanie używek i brania narkotyków;

- być zachęceni do mówienia o własnych doświadczeniach, kłopotach i lękach na swój drodze do używek i narkotyków i do poszukiwania alternatywnych dróg do własnego szczęścia.

Uwagi

Na lekcji ograniczymy się do krytycznego zmierzenia się z alkoholem i papierosami ponieważ

gimnazjaliści są na etapie wciągania się w stałe spożycie tych właśnie „ludowych narkotyków”.

Z ciekawości, żeby udawać dorosłych,  żeby rozwiązać prywatne problemy lub szkolne kłopoty,  pod naciskiem grupy rówieśniczej. W pierwszym tekście dla uczniów (Załącznik nr. 2) jest mowa o „Zaklętym kręgu” uzależnienia. Jak pokazuje krotki dialog między małym księciem i pijakiem, ucieczka od rzeczywistości kończy się paskudnym przebudzeniem. Tekst/gra „Biznes z dymkiem” odwołuje się do wyobraźni/fantazji  uczniów. Wchodzą oni w rolę sprzedawców używek oraz napotykają na społeczny sprzeciw niekontrolowanego palenia papierosów. Gra stawia na integralność poczucia moralności młodzieży. Poprzez zabawę są konfrontowani z faktami i z biznesem nikotynowym. Można mieć nadzieję, że uczniowie zaakceptują argumenty na rzecz dbania o własne zdrowie.

Kolejny tekst ispiruje uczniów do identyfikacji ze znanym sportowcem niemieckim, Haraldem Schmidtem. Tekst ma zachęcić do rozsądku i umiaru oraz zwrócić uwagę na  niebezpieczeństwo uzależnienia, ale też ostrzega przed stosowaniem restrykcyjnej prohibicji i zwalczaniem  przyjemności konsumpcyjnej. Punktem ciężkości lekcji nie może być krucjata przeciwko alkoholikom i palaczom lecz wsparcie dla rozsądnego zmierzenia się z tematyką przyczyn i skutków uzależnień od używek i narkotyków. Nie można też całkiem abstrahować od osobistych doświadczeń uczniów, ale też nie można takich uczniów stygmatyzować.  Gdzie jak nie na kolekcjach etyki można stworzyć przestrzeń do otwartej i szczerej dyskusji, która w wymiarze etycznym o wiele więcej zdziała niż surowe zakazy.

Informacja dla nauczycieli

Narkotyki i używki

Narkotyki to roślinne lub sztuczne substancje, wnikające w procesy ludzkiego organizmu, wpływające na nasz nastrój, odczuwanie i percepcję. Przy niektórych używkach ich użycie w niewielkich ilościach jest do zaakceptowania (np. jedna szklanka piwa). W przypadku narkotyków każda ilość jest szkodliwa (np. heroina). Uzależnienie objawia się fizycznie i psychicznie. Przy czym uzależniony nieustannie zwiększa dawkę narkotyku, żeby osiągnąć pożądany przez niego stan. W końcowym stadium cała egzystencja uzależnionego ogranicza się do zdobywania i zażywania narkotyku.

Papierosy

Rocznie przedwcześnie umiera 2,5 miliona ludzi z powodu palenia papierosów. Człowiek palący więcej niż 20 papierosów dziennie traci statystycznie  8 lat życia – nie umiera w wieku 72 lat, jak osoby niepalące, ale już w wieku 64 lat. Palenie jest przyczyną ok. 30% zachorowań na raka; może być to rak płuc,  jamy ustnej, krtani, przowodu pokarmowego. Palenie jest przyczyną zachorowań układu sercowo-naczyniowego oraz bronchitu. Sześć największych amerykańskich koncernów tytoniowych wydaje rocznie ponad 4 miliardy dolarów na reklamę. Do arsenału ich działań należy także tępienie krytyki, przekupywanie polityków, żeby nie podejmowali wrogich koncernom działań, manipulowanie wynikami prac naukowych etc. Wszystko w celu zamieszania w głowach palaczom. Kto zamiast wydawać pieniądze na paczkę papierosów dziennie, będzie te pieniądze odkładał, to przez 30 lat zostanie mu w kieszeni 50.000 Euro

Alkohol

Odurzenie alkoholowe jest stare jak ludzkość i jest obecne we wszystkich kulturach  i warstwach społecznych. Podczas świętowania różnych okazji, dla odprężenia wieczorem, kiedy problemy w pracy odbierają spokój i grożą bezsennością. Spożycie alkoholu jest  w  zasadzie tolerowane  w naszym społeczeństwie. Nie jest natomiast tolerowane rzucanie się w oczy albo staczanie socjalne wynikłe z powodu alkoholu.

Także przy nie rzucających się w oczy osobach trwale pijących łatwo o przekroczenie granicy; chroniczne  choroby, utrata apetytu, bóle żołądka, choroby skórne, impotencja, uszkodzenie wątroby aż do jej marskości i raka, choroby układu krążenia, uszkodzenia centralnego układu nerwowego i utrata pamięci.

10 milionów Niemców jest zagrożone alkoholizmem, a liczba uzależnionych od alkoholu sięga 2,5 miliona. W ciągu ostatnich czterech lat alkoholizm wśród mężczyzn podwoił się z 10% na 20%, a u kobiet wzrósł z 9% do 13%.

Współczesne motywy  picia to: złagodzenie złości, nerwowość, napięcia wewnętrzne, stres, obciążenia psychosocjalne (bezrobocie, problemy w rodzinie, szkole, pracy); alkohol ma stymulować do większego zadowolenia i odprężenia. Nadużywanie alkoholu negatywnie wpływa na otoczenie pijącego; prowadzi do zerwania więzi społecznych w rodzinie, kręgu znajomych i w miejscu pracy. Poszkodowani są zarówno partnerzy życiowi  jak i dzieci, które dorastają w ekstremalnie napiętych warunkach. Na dłuższą metę prowadzi to do daleko idących zaburzeń rozwojowych dziecka. Wydatki na alkohol nierzadko pochłaniają większość dochodów rodziny. Straty społeczno-gospodarcze na skutek alkoholizmu są oceniane na 15 miliardów Euro rocznie. Koszty leczenia alkoholików wynoszą 800 milionów Euro rocznie. Kuracja odwykowa jednej osoby kosztuje około 15.000 Euro, a na rehabilitację, która trwa średnio 12O dni, wydaje się rocznie 400 mln Euro.  Średnio 5% pracowników to alkoholicy, a dalsze 10% jest uzależnione od alkoholu. Duża firma z 10.000 pracowników  traci z tego powodu około  750-900.000  Euro rocznie.

Wskazówki dydaktyczno-metodyczne

1.  Wstępem do lekcji jest tekst „Mały książę” z podręcznika dla uczniów (Załącznik nr 2.) i przygotowane przez nauczycielkę zdjęcia. Uczniowie głośno wyrażają swoje odczucia: bez sensu, upadek, ucieczka od rzeczywistości, bezradność etc…

2. „Łyk z butelki „ – na czym polega jego atrakcja?  W parach lub małych grupach uczniowie gromadzą informacje o przyczynach alkoholizmu  młodzieży. Następnie porównują swoje przemyślenia  z tekstem w podręczniku (rozmowa z Haraldem Schmidtem) oraz innymi materiałami przygotowanymi (ewentualnie) przez nauczycielkę. Podczas rozmowy w klasie wskazane jest podjęcie tematów: osoba dorosła wzorcem dla młodzieży, a potrzeba prestiżu u młodzieży; ogromna oferta handlowa wyrobów alkoholowych, a  chęć młodego człowieka do nieulegania tej pokusie.

3. Nauczycielka czyta na głos tekst „Biznes z dymkiem”. Uczniowie przygotowują  zadanie nr. 1 pod tym tekstem, a następnie odgrywają scenkę posiedzenia kierownictwa koncernu tytoniowego.  Chodzi o przygotowanie kampanii reklamowej w celu zwiększenie obrotów koncernu.  Jedna grupa robocza opracowuje raport o przyczynach spadku obrotów, druga grupa analizuje „Biznes z dymkiem” w  okolicach szkoły (w swojej miejscowości).  Trzecia grupa opracowuje propozycje kampanii  reklamowej.  Uwaga: przepisy zabraniają reklamowania papierosów wśród młodzieży. Trzeba zatem wymyślić jakiś pośredni sposób dotarcia do młodzieży. Czwarta grupa obserwuje posiedzenie kierownictwa i przygotowuje komunikat dla mediów.

4. Ktoś z uczniów odczytuje głośno komunikat dla mediów. Klasa formułuje argumenty za i przeciw tolerowaniu palenia tytoniu. Pomocny będzie tekst „Palenie jest problematyczne”.

5. Pytanie inicjujące dyskusję o używkach:  W jaki sposób przyjaciele oraz koledzy w klasie wywierają werbalny i pozawerbalny nacisk na palenie papierosów i picie alkoholu? Czy są jacyś idole, palący papierosy i pijący alkohol, którym chcemy dorównać?

W celu pogłębienia tematu uczniowie mogą narysować komiks pokazujący kuszenie/zachęcanie do palenia i picia alkoholu.

6. Uczniowie w parach  odgrywają scenki namawiania do i odmawiania palenia i picia alkoholu. Uczniowie uczą się, że można stanowczo odmówić palenia i picia nawet, jeśli inni będą ich wyzywać od „mięczaków” i „maminsynków”.

7. Uczniowie zgłaszają się do grupy badawczej, która rozpracuje temat „Palenie i picie alkoholu wśród młodzieży”. Chodzi o ustalenie rozmiaru zjawiska,  chorób wywołanych tytoniem i alkoholem oraz koszty leczenia tych chorób. Wyniki badań będą przedstawione klasie.

8. W rozmowach między sobą uczniowie ustalają przeciętne (dla swojej klasy) tygodniowe  spożycie papierosów i alkoholu.  Wyniki mnożymy przez 52 tygodnie oraz wyliczany roczny koszt.  W dyskusji nad obliczonym wynikiem podkreślamy problem finansowania: czy wydatki te pokrywane są z kieszonkowego? Czy ci, którzy palą papierosy i piją alkohol mają wyższe kieszonkowe od niepalących i niepijących i dlatego mogą sobie na to pozwolić?

9. Uczniowie przeprowadzają na ulicy wywiady z osobami palącymi:

- Co czuje pan/pani podczas palenia?

-  Ma pan/pani jakieś wyobrażenie o sobie związane z paleniem (np. poczucie wolności i niezależności)?

- Co by panu/pani brakowało, gdyby rzucił pan/pani papierosy?

10. Uczniowie sporządzają tabelkę z argumentami za i przeciwko paleniu papierosów.

Przykładowe argumenty za: przyjemność, uznanie kolegów, wpływy z podatku do kasy państwa;

Przykładowe argumenty przeciw: paskudy zapach, choroby płuc, duże koszty.

11. Zadanie 2. z materiałów dla uczniów: co musi się wydarzyć w „Trójkącie uzależnień” – środki uzależniające, otoczenie, człowiek – żeby złagodzić problem używek i narkotyków?

12. Teksty dodatkowe „Siedem czynników ochronnych” oraz „Szesnaście sposobów na niepalenie” mogą być materiałem wyjściowym do sporządzenia plakatów, które można powiesić w klasie.

13. Oczekiwania edukacyjne:  w zakresie profilaktyki uzależnień od używek i narkotyków szkoła, w tym przypadku lekcje etyki, nie za wiele może zrobić. Konkurencja innych czynników socjalizujących, jak grupa rówieśnicza, czy „hedonistycznie” argumentująca nachalna reklama, jest wielka. Podnosząc ten akurat temat na lekcji warto poprosić o pomoc najbliższą poradnię uzależnień. Są w niej zarówno aktualne informacje statystyczne i inne,  jak też wiedza specjalistów. Uczniowie dowiedzą się o zadaniach i działaniach takich placówek i łatwiej im będzie przezwyciężyć opory w skorzystaniu z ich pomocy.

Załącznik nr 1.

Materiały dodatkowe dla nauczycieli

Siedem czynników ochronnych

1. Zaufanie do samego siebie i zdolność do sprostania większości zadań.

2. Wybór odpowiednich przyjaciół i wiedza, do kogo można się zwrócić o pomoc w razie potrzeby.

3. Nie mieszać potrzeby wiedzy ze zwykłą ciekawością.

4. Aktywnie podchodzić do życia, nie przyjmować pasywnej postawy.

5. Rozmawiać o problemach, nie przemilczać ich ani nie dusić w sobie.

6. Umieć wczuć się w inne osoby, bez zazdrości/zawiści w stosunku do faktycznie, lub rzekomo uprzywilejowanych.

7. Wytrzymać obciążenia, nie załamywać się od razu.

Można podpowiedzieć uczniom, żeby wypisali sobie te czynniki na kartce i czytali codziennie przed zaśnięciem. Pomogą ani więcej, ani mniej, jak inne dobre rady…

Szesnaście sposobów na niepalenie

1. Ustal sobie datę rzucenia palenia. Jeśli możliwe, zrób to razem z przyjaciółką/przyjacielem.

2. Dopóki jeszcze palisz, zmień swoje nawyki palacza. Pal tylko w szczególnych sytuacjach: wyłącznie na powietrzu; nie rób nic więcej podczas palenia; kiedy sięgasz po papierosa, schowaj go z powrotem do pudełka i odczekaj możliwie długo; spróbuj zamiast zapalić zrobić coś innego.

3. Zmieniaj marki papierosów.

4. W chwili rzucenia palenia wyrzuć wszystkie papierosy i usuń popielniczki.

5. Zmień swoje ranne nawyki:  zamiast przy stole, jedz śniadanie na stojąco.

6. Kiedy masz ochotę na papierosa, wypij szklankę wody.

7. Włóż cokolwiek do ust:  gumę do żucia, wykałaczkę etc.

8. Nagródź się na koniec dnia bez papierosa; obejrzyj dobry film, lub zjedz coś smacznego.

9. Nie martw się, jeśli w pierwszych dniach niepalenia będziesz senny albo zdenerwowany – to szybko przejdzie.

10. Zażywaj dużo ruchu: idź na długi spacer, albo na rower.

11. Myśl o dobrych stronach niepalenia: nie będziesz więcej śmierdzieć papierosami, twoje płuca i serce będą się cieszyć, twoje pocałunki będą smakować lepiej – przekonaj się.

12. Jeśli masz ochotę zapalić, pomyśl, że będziesz musiał cały odwyk zaczynać od początku. Zajmij się czymś innym.

13. Każdego wieczora wrzucaj zaoszczędzone na papierosach pieniądze do szkatułki i licz je co jakiś czas.

14. Informuj  innych, że rzuciłeś palenie i opowiadaj, jak to zrobiłeś.

15. Jeśli próba rzucenia papierosów nie powiodła się, zacznij raz jeszcze.

16. Jeśli potrzebujesz więcej pomocy, idź do lekarz, przepisze ci coś stosownego.

Załącznik nr 2.

Materiały dla uczniów

Zaklęty krąg

Dlaczego pijesz? – zapytał go mały książę.

Żeby zapomnieć – odpowiedział pijak.

A co chcesz zapomnieć? – dopytywał się mały książę, który zaczął się nad nim litować.

Żeby zapomnieć, że się wstydzę  - przyznał pijak i spuścił głowę.

A czego się wstydzisz – zapytał mały książę, który miał ochotę mu pomóc.

Tego, że piję – zakończył rozmowę pijak i pogrążył się całkowicie w milczeniu

Antoine de Saint-Exupery  - Mały książę

Biznes z dymkiem

Wyobraźcie sobie, że właściciel sławnej marki papierosów postanowił oddać wam na własność swoje fabryki.  Jest jednak jeden warunek: musicie te fabryki nadal prowadzić; nie możecie ich nikomu sprzedać i za zarobione pieniądze wyruszyć w podróż dookoła świata.

Sprzedaż papierosów idzie całkiem nieźle, ale mogłoby być lepiej. Każdego dnia są traceni jacyś klienci. Jednym palenie odradza lekarz, dla innych papierosy stały się za drogie, jeszcze innym przestały smakować. Ponadto klienci tak zwyczajnie umierają. Musicie zdobyć w całym kraju dziennie 1500 – 2000 nowych klientów, żeby sprzedaż papierosów utrzymać przynajmniej na dotychczasowym poziomie.  Fabryki mogą produkować jeszcze więcej.

Stanowicie „Radę nadzorczą” waszego nowego przedsiębiorstwa. Potrzebna jest dobra strategia pozyskania nowych klientów.

- Do jakich grup wiekowych chcecie dotrzeć? Nie można namawiać dzieci do palenia, a dorośli niepalący rzadko kiedy dają się namówić na palenie.

- Jaką motywację  proponujecie waszym klientom, żeby zaczęli palenie? Co ich do tego zachęci, a co zniechęci?

- Jak zamierzacie zmierzyć się z faktem, że palenie szkodzi zdrowiu? Zbierzcie informacje o największych szkodach i zastanówcie się,  czy w kampanii reklamowej trzeba się do tego odnieść, czy lepiej temat ten przemilczeć?

- Czy da się jakoś zmienić produkt, żeby zapotrzebowanie na papierosy wzrosło?

Palenie jest problematyczne

Z jednej strony palenie papierosów w Niemczech ma długą tradycję (35% osób pali). Niektórzy twierdzą, że wspólne palenie ułatwia kontakty w towarzystwie, dodaje osobie prestiżu, ale też przynosi duży dochód dla budżetu państwa (podatki i akcyza) - w Niemczech jest to ok. 12 miliardów Euro rocznie – stwarza miejsca pracy w fabrykach papierosów.

Z drugiej strony palenie papierosów zwiększa koszty leczenia wielu chorób; jest uciążliwe dla niepalących; zmusza osoby w rodzinie (małżonków, dzieci) do pasywnego palenia; skraca statystyczną długość życia – u największych palaczy jest to aż osiem lat.

Zadania

1.  Przygotujcie dla koncernu tytoniowego strategię zwiększenia sprzedaży papierosów.

2. Przedyskutujcie argumenty za i przeciw paleniu papierosów.

3. Odnieście się do żądania specjalistów od zdrowia zabronienia palenia, a przynajmniej zakazania reklamowania papierosów.

4. Zastanówcie się, jakie grupy społeczne powinny być szczególnie chronione przed używkami i narkotykami na przykładzie papierosów?

Skutki narkotyków i używek

Dwa do trzech milionów dzieci w Niemczech dorastają w rodzinach, w których przynajmniej jedno z rodziców jest uzależnione. 67% aktów przemocy na dzieciach ma związek z alkoholem lub narkotykami. 80% samobójstw nastolatków ma miejsce w rodzinach z problemami uzależnień.

Dzieci osób uzależnionych spotykają się z oziębłością emocjonalną i aktami przemocy ze strony rodziców. Wiele z tych dzieci nigdy nie oswobodzi się z atmosfery uzależnień i przemocy i jako dorośli będą także uzależnieni.  – informacja z prasy

Dlaczego nie można nawet jednego piwka z dziećmi, panie Schmidt?

Pytanie:  O narkotykach mówi się bardzo dużo. Czy inne uzależnienia są zapominane?

Harald Schmidt:   Jedno trzeba podkreślić, że nielegalne narkotyki wzbudzają dużą uwagę społeczną. Jeśli na terenie szkoły znajdzie się strzykawkę, wzbudza to poruszenie wśród rodziców. Jeśli pijany nastolatek zjawi się na imprezie sportowej lub innej, omal nikt nie zwraca na to uwagi, to jest tolerowane, a nawet wzbudza wesołość.

Pytanie: Mówi pan o społecznie tolerowanym uzależnieniu.

Harald Schmidt: Trzeba mówić o wszystkich rodzajach uzależnień, bo inaczej fałszujemy rzeczywistość. W szkole nierzadko nauczyciele dają uczniom przykład palenia papierosów. Mało tego, nieraz wydziela się sławne „kąciki palacza”, gdzie starsi uczniowie wysyłają młodszym przesłanie: jeśli chcesz być dorosłym, musisz nauczyć się palić. W domu rodzice palą w obecności dzieci.

Pytanie: Czy nawet mało papierosów i mało alkoholu jest szkodliwe?

Harald Schmidt:  Udowodniono,  że u sportowców nawet jeden papieros powoduje spadek formy; z alkoholem jest tak samo.

Pytanie:  Czy powinno się ustawowo zabronić palenia papierosów i spożywania alkoholu?

Harald Schmidt: Nasze ustawodawstwo jest już dość restrykcyjne. Podstawowym pytaniem jest, kto stosuje te przepisy. Na każdym kroku są automaty z papierosami dostępne dla każdego. Ale problem jest jeszcze szerszy. Istnieje klasyczny trójkąt uzależnień: jego ramiona to używki i narkotyki jako takie - ich dostępność i bezpośrednie otoczenie, środowisko danej osoby – wreszcie człowiek jako taki, jego przyzwyczajenia, problemy i osobowość. Jeśli chce się coś skutecznie zmienić, trzeba zająć się wszystkimi tymi elementami jednocześnie. Nic nie da zajęcie się tylko jednym z nich.

Pytanie: Nie każdy kto pali papierosy i pije alkohol jest uzależniony.

Harald Schmidt:  Problem leży gdzie indziej. Dorośli sprawiają wrażenie, że alkohol jest niezbędny do świętowania i rozrywki. Kiedy jest nudno albo pojawia się frustracja, próbuje się je utopić w alkoholu.

Pytanie: Ale lekarze twierdzą, że lampka czerwonego wina wieczorem nie może uzależnić, a wręcz dobrze robi dla zdrowia. Czy chce pan nam odebrać także tę lampkę wina?

Harald Schmidt: Nie. Pytanie jest, jakiemu ceowi to służy. Czy to jest tylko przyjemność, czy jest to już codzienny zwyczaj, czy też nadużywam tego środka? Jeśli nadużywam, żeby zagłuszyć swoje zmartwienia, narażam się na niebezpieczeństwo oddalenia się od czystej przyjemności i wtedy zaczyna być niebezpiecznie.

Pytanie: Edukacja poprzez odstraszanie?

Harald Schmidt:  To już dzisiaj by nie zadziałało; zresztą wcześniej też nie. Reklama twierdzi, że palenie wzmacnia, wygląda cool. I co, chcecie dziecku powiedzieć: jak będziesz palić, to zachorujesz na raka płuc? Młodzi muszą sami dojść do tego , żeby sobie powiedzieć: nie potrzebuję ani papierosów, ani alkoholu, żeby być mężczyzną i być akceptowanym przez innych.

Pytanie: Czy to aby nie jest walka z wiatrakami?

Harald Schmidt: Mam nadzieję, że nie. Musimy pokazać dzieciom i dorosłym, że do ich szczęścia prowadzą inne drogi.

HARALD SCHMIDT: był dwanaście razy mistrzem Niemiec w biegu na 400 metrów przez płotki, pięć razy mistrzem Europy i dwa razy wicemistrzem świata. Angażuje się społecznie w profilaktykę uzależnień. Wywiad przeprowadzili Heribert Klein i Franz Josef Görtz z Frankfurter Zeitung.

Zadania:

1. Poszukajcie informacji, jak duże jest spożycie używek i narkotyków w naszym kraju?

2. Zastanówcie się nad „Trójkątem uzależnień” – co trzeba by zrobić z każdym z  jego elementów, żeby złagodzić problem uzależnień?

Amerykański pisarz Mark Twain powiedział: jest bardzo łatwo rzucić papierosy; ja robiłem to już ponad sto razy!

Na podstawie:

1. Materiały dla nauczycieli: Lehrerband, Ich bin gefragt, Ethik 7/8, praca zbiorowa;  Volk Und Wissen Verlag GmbH & Co, Berlin 2001;

2. Podręcznik dla uczniów: Ich bin gefragt, Ethik 7/8, praca zbiorowa; Volk Und Wissen Verlag GmbH & Co, Berlin 1999

Materiały te zostały udostępnione bezpłatnie portalowi etykawszkole.pl przez Humanistischer Verband Deutschland, Landesberband Berlin-Brandenburg

Tłumaczył i opracował  Andrzej Wendrychowicz