Materiały dla nauczyciela

Wstęp

W klasach 3-4 świat dziecięcego JA nie tylko się powiększył, ale też umocnił i lepiej ustrukturyzował. Przyczyniło się do tego wiele nowych sposobów zbliżania się do siebie – w rodzinie, w kręgu przyjaciół, w sąsiedztwie, w spotkaniach z cudzoziemcami podczas zagranicznych wakacji. Te różne drogi socjalizacji były tematami lekcji etyki w klasach 1-2. Dziewięcio- i dziesięciolatkowie, teraz bardziej samodzielni i z większą samoświadomością, spośród wymienionych wyżej dróg najbardziej stawiają na wybrane przez siebie przyjaźnie. Nierzadko trwająca już od paru lat szkolnych przyjaźń staje się podstawowym wyrazem własnego JA w „ogarnianiu” sfer przeżyć i aktywności. Przyjaźń daje możliwość zakotwiczenia się w świecie, które dziecko ogarnia, pozwala na patrzenie nie tylko na dalekie horyzonty, ale też umożliwia wgląd w głąb siebie i drugiego człowieka. Te lekcje etyki mają ułatwić poznanie wartości przyjaźni, umożliwić przezwyciężenie problemów i obciążeń, a także, jeśli ciąży samotność, otworzyć się na przyjaźnie.

Przyjaciel to wielki skarb; co to właściwie jest przyjaźń?    

Za pomocą piosenek, rysunków, słownych opisów i pogłębionych dyskusji budujemy wyobrażenia o przyjaźni i jej znaczeniu. O ile w pierwszych latach szkolnych chodziło o to, żeby wybrać „właściwych” przyjaciół, teraz zastanowimy się z uczniami, do czego i dlaczego potrzebujemy przyjaciół na obecnym etapie naszego życia (patrz materiał dla uczniów).

Przyrównanie przyjaciela i przyjaciółki, a także przyjaźni w ogóle, do skarbu umacniają początkowe subiektywne odczucia i nadają im wartościujące pojęcia słowne. Pozwala to także na pierwsze przybliżenie uczniom myślenia filozoficznego. Jeśli uda się już teraz zachęcić uczniów do filozofowania, to dobrze, bo jest ono przecież przedmiotem lekcji etyki. Antyczny filozof, Arystoteles, twórca etyki, umieścił przyjaźń wśród największych etycznych wartości.

Wskazówki dydaktyczno-metodyczne

 Uczniowie siadają w kręgu z twarzami w kierunku tablicy i śpiewają piosenkę „Przyjaciel jest jak …” Dzieci mają przed sobą tekst piosenki. Jest on też wypisany na plakacie i przypięty do tablicy. Na plakacie różnymi kolorami są zaznaczone, w celu ich uwypuklenia, zestawienia słów.

- mały chłopiec—spuścić lanie – Djanah

- szkoła – matematyka – Max

- przyjaciele – kraj – lepiej poznać

- przyjaciel – dobro – gwiazda – skarb

Są to impulsy, które mają skierować myśli i wypowiedzi dzieci od opisanych w piosence przypadków wsparcia w kierunku ogólnych wartości; od konkretnych osób (Djanah, Max) do wyobrażeń o przyjaciołach z innych krajów; aż do idei przyjaciela, jako czegoś dobrego (gwiazdy, skarbu).   Zaprzyjaźniona osoba jest bardziej namacalna niż abstrakcyjne pojęcie „przyjaźni”. Dzieci powinny opowiadać, jak im pomogli przyjaciele, jak ich wsparli, jak im wyjaśnili coś nowego lub obcego itd. Podczas każdego opowiadania nauczycielka wskazuje na zestawienia słów podkreślone na tablicy, oraz na odpowiedni rysunek.

- Co to znaczy, że przyjaciele spoglądają na nas ze skrzyni ze skarbami?

Zadanie z karty roboczej:

Przyjaciel jest jak…….

Zadanie można wykonać w ten sposób, że dzieci krotko zapisują historię o przyjacielskiej pomocy i dokonują poleconego w zadaniu porównania: przyjaciel jest jak….

Piosenka i zadanie umożliwiają i zachęcają do rysunkowych porównań; porównanie do skarbu ułatwia przejście od przyjaciela jako konkretnej osoby, do przyjaźni jako relacji między ludźmi. Porównania pobudzają do pracy myślowej i do wartościowania.

Pytamy dzieci:

- W refrenie piosenki jeden przyjaciel jest porównywany z innym, kto z dzieci widzi to porównanie?

- Niektóre z tych słów (mała gwiazdka, cenny skarb) są jak słowne obrazki, co one oznaczają?

- Kto znalazł inne obrazki dla słów przyjaciel i przyjaźń?

Dzieci zgłaszają swoje „słowa – obrazki” i rozumieją je jako pomosty myślowe, albo jako określenia które ułatwiają im rozumienie tematu.

Słów-obrazków używają poeci, ale też inżynierowie i naukowcy (np. stopa czy ramię jako elementy maszyny, drzewo w informatyce i w socjologii, pierwiastek w matematyce. Także w języku potocznym używamy słów-obrazków na przykład na określenie nosa, czy głowy.

Prosimy uczniów o szukanie dalszych słów-obrazków dla pojęcia przyjaźni i notowania ich na karteczkach. Dzieci mogą też zbudować pudełko wyobrażające skrzynię ze skarbami.

Pytania do skarbu:

W piosence przyjaciela określa się jako wspaniały skarb, czy przyjaźń także jest skarbem? - w głowach dzieci krążą zapewne pytania do tego porównania - dlaczego?

W rozmowie z klasą zwracamy uwagę, że porównanie przyjaźni do skarbu nie jest oczywiste. To słowo-obrazek może być różnie rozumiane i rodzi pytanie, po co chcemy mieć taki skarb? Czy może chcemy mieć udział w zrabowanym skarbie piratów? A może skarbem jest dla nas szafa pełna pięknych ciuchów?

Trzeba najpierw postawić pytanie etyczne o sens i cel, dla którego ktoś szuka „skarbu przyjaźni”.

Zapytajmy uczniów:

- Jeśli dziewczynka jako „skarb” rozumie modne ciuszki i nie rozumie pojęcia „skarb przyjaźni”, to jak będą wyglądać jej przyjaźni?

- Jeśli chłopiec rozumie „skarb” jako łup piratów, czy on zna prawdziwą przyjaźń?

- Dlaczego w ogóle chcę przyjaźni?

- Co oznacza dla mnie przyjaźń?

Następnie, w nawiązaniu do zadań z karty zadań (Co być odpowiedział? Co myślisz o tym powiedzeniu? Porozmawiaj o tym w grupie) można sobie bez ograniczeń pofilozofować. Można wyjść poza odpowiedzi wypisane na karcie zadań i poprosić kilkoro uczniów o przepytanie pozostałych koleżanek i kolegów w klasie, z notesem lub dyktafonem w ręku, jak oni odpowiedzieliby na postawione w zadaniu pytanie? Zebrane odpowiedzi można od razu poddać pod dyskusję. Wynik dyskusji nauczycielka może opracować i umieścić w klasowej kronice i na plakacie przypiętym do ściany w klasie.

Ważne: nie należy tą jedną lekcją zamykać tematu. Wyniki dyskusji powinny być początkiem debaty w kolejnych latach nauki etyki.

Zbieranie powiedzeń/przysłów.

Przysłowia, wypowiedzi filozofów, czy powiedzonka z potocznego języka pomogą w wyjaśnianiu, utrwalaniu i podkreślaniu znaczenia przyjaźni. Punktem wyjścia może być przykład powiedzenia na karcie zadań. Zebrane przez uczniów powiedzenia/przysłowia dopisujemy w klasowej kronice do wcześniej zapisanych tam odpowiedzi. To będzie początek „księgi przyjaźni” którą uczniowie będą z czasem tworzyć z opisów ich przeżyć, wypowiedzi i innych materiałów. Wiele dziewcząt w tym wieku ma już taki swój osobisty dziennik przyjaźni, albo album wierszy, w którym zbiera wpisy od zaprzyjaźnionych osób. Ten miły zwyczaj należy promować i pielęgnować, a nawet modernizować z zapisu papierowego na zapis we własnym komputerze.

Przykłady powiedzeń dotyczących przyjaźni i przyjaciół wybrane z „Przysłowia polskie i obce” Danuty i Włodzimierza Masłowskich, wydawnictwo Świat Książki, 2003. Str. 337- 342.

- Dla przyjaciela nowego nie opuszczaj starego.

- Gdy się źle masz, wtedy przyjaciela poznasz.

- Gdzie złe przypadki, tam przyjaciel rzadki.

- Kto znalazł przyjaciela, skarb znalazł.

- Nie ten przyjaciel, co cie chwali, ale ten co ci prawdę mówi.

- Prawdziwych przyjaciół poznaje się w biedzie.

- Troska mniej boli, gdy ją przyjaciel podzieli.

- Oszukując przyjaciela zawsze oszukujesz siebie.

Karta zadań dla ucznia

Piosenka: Przyjaciel jest jak wspaniały skarb

Przyjaciel ma miejsce w każdym sercu.

Przyjaciel, to coś na prawdę dobrego na świecie,

jak mała gwiazdka, która spada z nieba.

Dla mojego przyjaciela śpiewam teraz

i uważam to za całkiem normalne.

Z jakiego by nie pochodził kraju,

jest mi to całkiem obojętne.

Jeśli nawet coś wydaje się inne

i nawet trochę obce,

my się zbliżamy do siebie,

aż się lepiej poznamy.

Kiedy byłem małym chłopcem,

to nie byłem bardzo silny.

Więksi chłopcy z sąsiedztwa

nazywali mnie „twarogiem”

Kiedyś podeszli do mnie

i chcieli mi sprawić lanie.

Ale wtedy pomógł mi Djanah

i oni uciekli.

A potem w szkole

także nie było łatwo

Z rachunków dostałem

tylko słabą tróję.

Miała być klasówka

i bym się całkiem pogrążył.

Ale wtedy pomógł mi Max

i uczył się razem ze mną.

Autor piosenki: Volker Rosin

Przyjaźń – co to właściwie jest?

Przyjaźń – to jest skarb?

Wykonaj do tego ilustrację

Co dla ciebie znaczy przyjaźń?

- spędzać razem dużo czasu;

- być dla siebie;

- pomagać sobie;

- nie zostawiać drugiego w potrzebie;

- przeżywać razem radość i dzielić się nią.

A jak byś ty odpowiedział na to pytanie?

Przysłowie:

Przyjaźń nie oparta na zaufaniu jest zamkiem z piasku

Co myślisz o tym przysłowiu?

Porozmawiaj o tym w grupie

Na podstawie:

1. Materiały dla nauczycieli: Lehrerband, Ich bin gefragt, Ethik 3/4, praca zbiorowa;    Volk Und Wissen Verlag GmbH & Co, Berlin 1996;

2. Podręcznik dla uczniów: Ich bin gefragt, Ethik 3/4, praca zbiorowa; Volk Und Wissen Verlag GmbH & Co, Berlin 1996

Materiały te zostały udostępnione bezpłatnie portalowi etykawszkole.pl przez Humanistischer Verband Deutschland, Landesberband Berlin-Brandenburg

Tłumaczył i opracował  Andrzej Wendrychowicz