Na podstawie scenariusza Katrin Schaar : Charles Darwin; Evolution auf der Spur (Charles Darwin, na tropach ewolucji)

Scenariusz pomyślany jest dla uczniów klas 5-6

Potrzebny czas: 2 godziny lekcyjne

Dzień Darwina jest obchodzony od roku 1997 z inicjatywy IHEU (International Humanist and Ethical Union), zrzeszającej międzynarodowe organizacje humanistyczne.

Karol Darwin (12.2.1809 – 19.4.1892) był badaczem wielce zasłużonym dla idei humanistycznych. Na podstawie wnikliwych obserwacji przyrody sformułował teorię ewolucji. Swoją teorią stworzył ważną przeciwwagę dla religijnej teorii stworzenia. Do jego teorii, w przeciwieństwie do kreacjonistycznej, mają zastosowanie narzędzia naukowe. Dowodami są liczne skamieniałości, a dowodów tych nieustannie przybywa. Podstawą powszechnie dzisiaj akceptowanej teorii ewolucji są prace Darwina. To bardzo dobry powód, żeby świętować rocznicę jego urodzin i obchodzić międzynarodowy dzień Darwina. To także doskonała okazja do uczynienia teorii ewolucji tematem lekcji etyki i przypomnienia postaci tego wielkiego biologa. Ewolucja jest bardzo obszernym tematem. Na naszej lekcji skoncentrujemy się na Dniu Darwina i ogólnych założeniach teorii ewolucji. Jeśli dzieci będą chciały pogłębić temat, należy im to umożliwić.

W tamtych czasach teoria Darwina była ogromną nowością. Jego naukowy model powstania życia na ziemi był całkowitym przeciwieństwem religijnej historii stworzenia. Dzisiaj teoria Darwina jest powszechnie uznawana, także przez wielu ludzi wierzących w Boga, którzy kreacjonizm postrzegają tylko jako historyczną metaforę. Nie brak jednak religijnych fundamentalistów, którzy kreacjonizm rozumieją dosłownie i usiłują nie dopuścić do nauczania teorii ewolucji w szkołach; tak jest na przykład w Stanach Zjednoczonych. Jako humaniści nie chcemy wchodzić w bezpośredni spór z kreacjonistami, ale nie możemy się zgodzić, że obie teorie powstania życia na ziemi są „równouprawnione”. Teoria ewolucji jest podparta twardymi dowodami naukowymi, ale nie odmawiamy ludziom religijnym prawa dopatrywania się „cudu powstania życia”.

Cele lekcji

Uczniowie:

- dowiadują się, kim był Karol Darwin, i dlaczego jest obchodzony Dzień Darwina,

- przyswajają sobie ogólną wiedzę o teorii ewolucji;

- uświadamiają sobie znaczenie tej teorii dla współczesnego obrazu świata;

- potrafią rozróżnić teorię ewolucji od religijnej opowieści o stworzeniu świata;

- otrzymują możliwość przedstawienia własnego rozumienia rozwoju życia.

Przebieg lekcji

Wprowadzenie

- Jeśli się uda, przynieść na lekcję jakąś skamieniałość.

- Głośne czytanie biografii Darwina

Rozpracowanie tematu

- Dzieci tworzą własne teorie powstania człowieka.

- Prezentacja przed klasą tych teorii.

Pogłębienie tematu

- Zapoznanie się z dwoma tekstami

a) historia stworzenia,

b) teoria ewolucji.

- Praca w grupach, wzajemna prezentacja obu tekstów.

- Wyszczególnienie różnic.

Zakończenie

Sformułowanie i uzasadnienie własnego poglądu

Materiały

- Skamieniałości, lub ich fotografie.

- Karta robocza Kim był Karol Darwin.

- Karta robocza - Historia stworzenia wg biblii.

- Karta robocza – Powstanie życia według teorii ewolucji.

- Karta robocza – Tabela porównawcza historii stworzenia i teorii ewolucji.

Wprowadzenie

Tytułem wprowadzenia nauczycielka przynosi skamieliny lub ich fotografie i pyta uczniów, czy wiedzą, co to jest. Nauczycielka wyjaśnia, co to są skamieliny i nawiązuje do Światowego Dnia Darwina w dniu 12 lutego. Mówi, że Darwin był wielkim badaczem przyrody, który stawiał sobie pytania, jak się rozwinęło życie na ziemi. Skamieliny są dowodami na jego teorię. Uczniowie zapoznają się z kartą roboczą Kim był Karol Darwin.

Rozpracowanie tematu

Opracowanie własnych teorii powstania życia na ziemi

Uczniowie tworzą grupy i dzielą się swoimi wyobrażeniami o powstaniu życia. Przedstawiają swoje teorie rysunkowo lub za pomocą krótkich hasłowych zapisów i prezentują prace pozostałym osobom w grupie.

Polecenie na karcie roboczej: zastanówcie się w grupach, jak w ogóle mogło dojść do tego, że na ziemi jest tak dużo żywych organizmów? Jak on powstały? Sformułujcie własną teorię.

Jak można obalić jakąś teorię?

Pogłębienie tematu

Porównanie historii stworzenia i teorii ewolucji

Podzielić uczniów na grupy. Jedna z nich czyta tekst o historii stworzenia wg biblii, druga tekst o teorii ewolucji. Grupy wyszukują najistotniejsze sformułowania/elementy obu tekstów. Robią zwarte notatki, kierując się następującymi pytaniami:

- Kto jest odpowiedzialny z powstanie życia na ziemi?

- Co zostaje wyjaśnione?

- Jak przebiega rozwój życia?

- Jakie są podnoszone dowody/argumenty za historią stworzenia i za teorią ewolucji?

Zakończenie

Opracowanie ostatniej karty roboczej. Mogą być także przygotowane dłuższe teksty i wykonane rysunki, które będą zaprezentowane klasie.

KARTA ROBOCZA

Kim był Karol Darwin? Tekst zaczerpnięty z Wikipedii: http://pl.wikipedia.org/wiki/Karol_Darwin

Karol Robert Darwin (ang. Charles Robert Darwin; ur. 12 lutego 1809 w Shrewsbury, zm. 19 kwietnia 1882 w Downe) – angielski przyrodnik, twórca teorii ewolucji, zgodnie z którą wszystkie gatunki pochodzą od wcześniejszych form, autor publikacji, w których przedstawił argumenty na poparcie swej tezy. Darwin uważał, że rozgałęziony schemat ewolucji wynika z procesu, który nazwał doborem naturalnym. Prawdziwość teorii ewolucji została zaakceptowana przez wielu naukowców przyrodników i dużą część społeczeństwa już za życia Darwina; jednak dopiero po pojawieniu się współczesnej syntezy ewolucji (którą opracowano w okresie od początku lat 30. do końca lat 50. XX wieku) naukowcy powszechnie zgodzili się, że dobór naturalny jest podstawowym mechanizmem ewolucji, a sam proces ciągłych zmian, z których wyłaniają się nowe jakości, niezaprzeczalnym faktem. W swojej zmodyfikowanej formie odkrycia naukowe Darwina są teorią unifikującą nauki o życiu i wyjaśniającą różnorodność biologiczną.

Zainteresowania naukowe Darwina sprawiły, że porzucił on studia w dziedzinie medycyny, w której początkowo kształcił się na Uniwersytecie w Edynburgu, i przyłączył się do badań nad bezkręgowcami morskimi. Późniejsze studia na Uniwersytecie w Cambridge wzbudziły w nim fascynację naukami przyrodniczymi. W czasie pięcioletniej podróży na statku HMS Beagle rozwinął też swoją wiedzę geologiczną i zebrał materiały do badań geologicznych. Jego obserwacje i teorie potwierdzały uniformitarystyczne poglądy Charlesa Lyella, a publikacja dziennika z podróży spotkała się z żywym zainteresowaniem czytelników. Zaintrygowany problemami geograficznego rozmieszczenia okazów dzikiej przyrody i skamieniałości, które zebrał podczas podróży, Darwin badał zmiany, jakim ulegały gatunki, i w 1838 stworzył teorię doboru naturalnego. Chociaż z wieloma przyrodnikami wymieniał poglądy na temat swoich teorii, dużo czasu poświęcał własnym badaniom, w których koncentrował się na geologii. Swoją teorię spisał w 1858, gdy Alfred Russel Wallace przesłał mu swoją pracę, w której przedstawił poglądy bardzo podobne do jego własnych. Skłoniło go to do szybkiego opublikowania z Wallacem wspólnej pracy dotyczącej ich teorii pt. On the Tendency of Species to form Varieties; and on the Perpetuation of Varieties and Species by Natural Means of Selection ("O skłonności gatunków do tworzenia odmian oraz o utrwalaniu się gatunków drogą doboru naturalnego").

W swej książce O powstawaniu gatunków (1859) Darwin tłumaczył zróżnicowanie występujące w naturze ewolucyjnym dziedziczeniem modyfikacji. Natomiast w dziele The Descent of Man, and Selection in Relation to Sex ("O pochodzeniu człowieka i doborze w odniesieniu do płci"), której ciągiem dalszym była książka The Expression of the Emotions in Man and Animals ("O wyrażaniu emocji u człowieka i zwierząt"), badał ewolucję człowieka i dobór płciowy. Szereg książek poświęcił też badaniom nad roślinami, a w swej ostatniej pracy badał dżdżownice i ich wpływ na glebę.

W uznaniu jego wybitnych osiągnięć Darwinowi po śmierci urządzono państwowy pogrzeb, jako jednemu z pięciu Brytyjczyków w XIX wieku nienależących do rodziny królewskiej. Pochowano go w Opactwie Westminsterskim, obok Johna Herschela i Isaaca Newtona.

Zadanie:

Zastanówcie się w grupach, jak mogło dojść do tego, że tu, na naszej Ziemi jest taka ogromna różnorodność żywych organizmów. Jak one wszystkie mogły powstać?

Przedstawcie swoją teorię i spróbujcie ją udowodnić drugiej grupie.

KARTA ROBOCZA

Teoria ewolucji (za Wikipedią: http://pl.wikipedia.org/wiki/Teoria_ewolucji

Teoria ewolucji wyjaśnia mechanizm i przebieg procesu ewolucji biologicznej. Według współczesnej teorii ewolucji główne czynniki wpływające na ewolucję to:

• Dziedziczność – organizmy dziedziczą cechy swoich przodków, zgodnie z zasadami genetyki.
• Zmienność – proces dziedziczności nie jest absolutnie dokładny i wprowadza przypadkowe zmiany zwane mutacjami. Dodatkowymi źródłami zmienności są rekombinacja i poziomy transfer genów.
• Ograniczone zasoby – organizmy muszą konkurować o te same zasoby środowiska
• Dostosowanie [ang. fitness] – pewne cechy ułatwiają konkurencję o zasoby, są korzystniejsze w danych warunkach środowiska niż inne cechy.
• Różnicowa przeżywalność – osobniki bardziej dostosowane mają większe szanse przeżycia i wydania na świat potomstwa niż osobniki mniej dostosowane.

Wnioskiem wypływającym z tych założeń jest konieczność zmiany częstości występowania genów w populacji – taka, że geny (allele) warunkujące korzystniejsze cechy zwiększą swoje występowanie. Formalnie proces ewolucji jest opisany w sposób dokładny i zupełny równaniem Price'a.

Mechanizmy ewolucji

Mechanizmami ewolucji określa się procesy prowadzące do zmiany częstości alleli w populacji. Najogólniej można wyróżnić dwa typy mechanizmów ewolucji:

• mechanizmy ukierunkowane zwane doborem [ang. selection], gdzie kierunek ewolucji jest określony koniecznością wynikającą z dostosowania fenotypu;
• mechanizmy neutralne, o całkowicie losowym podłożu, zwane ogólnie ewolucją neutralną.

Mechanizmy ukierunkowane – dobór

Dobór naturalny

Mechanizm ewolucji zaproponowany oryginalnie przez Karola Darwina i Alfreda R. Wallace'a jako logiczna konsekwencja założeń ewolucji. Dobór naturalny polega na tym, że osobniki lepiej dostosowane pożyją dłużej i wydadzą więcej potomstwa niż osobniki mniej dostosowane, w konsekwencji zwiększając udział genów warunkujących cechy korzystne w puli genowej populacji. Dobór naturalny jest głównym mechanizmem odpowiedzialnym za proces adaptacji ewolucyjnej.

Rezultat doboru sztucznego: mieszaniec chihuahua i dog niemiecki

Dobór sztuczny

W doborze sztucznym źródłem selekcji jest subiektywna ocena człowieka, który rozmnaża i krzyżuje według swojego uznania pożyteczne dla niego organizmy. Dobór sztuczny zwykle produkuje osobniki o cechach nieprzydatnych w warunkach naturalnych. Został zauważony przez Karola Darwina, choć nieświadomie był stosowany przez tysiąclecia we wszystkich kulturach ludzkich. Współczesne rośliny uprawne oraz udomowione zwierzęta są przykładem działania doboru sztucznego.

Darwin wskazywał, że preferowanie przez samice konkurentów z dłuższymi ogonami, mogło doprowadzić do rozwoju tej cechy u pawi

Dobór płciowy

Jest szczególnym przypadkiem doboru naturalnego, gdzie o dostosowaniu decyduje postrzegana atrakcyjność dla płci przeciwnej. Dobór płciowy został zaproponowany przez Karola Darwina jako wytłumaczenie pochodzenia ekstrawaganckich i kosztownych cech u organizmów żywych takich jak pawi ogon. Potwierdzenie eksperymentalne doboru płciowego i faktu, że opiera się on na preferencjach partnera seksualnego, było niezwykle trudne i udało się dopiero w roku 1982^[2].

Dobór krewniaczy

wyjaśnia pochodzenie zachowań altruistycznych w stosunku do osobników spokrewnionych. Częstość allelu w populacji może wzrosnąć, jeśli organizm-nosiciel danego allelu pomaga swoim krewnym. Prawdopodobieństwo posiadania takich samych genów (alleli) jest tym większe, im bliższe jest pokrewieństwo między osobnikami. Dobór krewniaczy wprawdzie został oryginalnie zaproponowany przez Karola Darwina jako wytłumaczenie istnienia sterylnych kast u owadów, lecz ogólną akceptację zyskał dopiero dzięki przełomowym pracom Williama D. Hamiltona. Przykładem efektów działania doboru krewniaczego są m.in. troska o potomstwo, niepłodne kasty u organizmów społecznych, powstrzymywanie agresji wobec osobników spokrewnionych.

KARTA ROBOCZA

Powstanie życia według biblii

Pierwsza księga Mojżeszowa

„Na początku stworzył Bóg niebo i ziemię” Ale ziemia była jeszcze pustkowiem i chaosem.

Dnia pierwszego Bóg stworzył światło i dzień i noc „I rzekł Bóg: niech stanie się światłość.

I stała się światłość. I widział Bóg, że światłość była dobra. Oddzielił tedy Bóg światłość od ciemności. I nazwał Bóg światłość dniem, a ciemność nazwał nocą. I nastał wieczór i nastał poranek.

Dnia drugiego oddzielił Bóg wodę. Utworzyła się atmosfera i sklepienie. „Potem rzekł Bóg: niech powstanie sklepienie pośród wód (…) I oddzielił wody pod sklepieniem od wód nad sklepieniem, i tak się stało. I nazwał Bóg sklepienie niebem”

Dnia trzeciego stworzył Bóg ziemię, morze i rośliny. „Potem rzekł Bóg: niech się zazieleni ziemia zieloną trawą, wydającą nasienie i drzewem owocowym, rodzącym według rodzaju swego owoc, w którym jest jego nasienie na ziemi. I tak się stało.”

Dnia czwartego stworzył Bóg światła na niebie. „Potem rzekł Bóg: niech powstaną świata na sklepieniu niebios, aby oddzieliły dzień od nocy” Za ich pomocą można obliczyć czasy, dni i lata. Stworzył słońce, księżyc i gwiazdy. I uczynił Bóg dwa wielkie światła: większe światło, aby rządziło dniem i mniejsze światło, aby rządziło nocą, oraz gwiazdy. I umieścił je Bóg na sklepieniu niebios, aby świeciły nad ziemią”

Dnia piątego stworzył Bóg zwierzęta, które żyją w wodzie i ptaki. „Potem rzekł Bóg: niech zaroją się wody mrowiem istot żywych, a ptactwo niech lata nad ziemią pod sklepieniem niebios” I pobłogosławił im Bóg mówiąc „Rozradzajcie się i rozmnażajcie się”

Dnia szóstego stworzył Bóg inne zwierzęta i człowieka. „Potem rzekł Bóg: niech wyda ziemia istotę żywą według rodzaju jej: bydło, płazy i dzikie zwierzęta według rodzaju ich. I tak się stało. I uczynił Bóg dzikie zwierzęta według rodzajów ich, i bydło według rodzaju jego, i wszystkie płazy ziemne według rodzajów ich. I widział Bóg, że to było dobre. Potem rzekł Bóg: uczyńmy człowieka na obraz nasz, podobnego do nas i niech panuje nad rybami morskimi, i nad ptactwem niebios, i nad bydłem, i nad całą ziemią, i nad wszelkim płazem pełzającym po ziemi. I stworzył Bóg człowieka na obraz swój. Na obraz Boga stworzył go. Jako mężczyznę i niewiastę stworzył ich. I pobłogosławił im Bóg i rzekł do nich Bóg: Rozradzajcie się i rozmnażajcie się, i napełniajcie ziemię, i czyńcie ją sobie poddaną; panujcie nad rybami morskimi i nad ptactwem niebios, i nad wszelkimi zwierzętami, które się poruszają po ziemi.”

Dnia siódmego Bóg ukończył swoje dzieło. „I odpoczął dnia siódmego od wszelkiego dzieła, które uczynił”

Cytaty za biblią Brytyjskiego i Zagranicznego Towarzystwa Biblijnego, Warszawa 1982

KARTA ROBOCZA

Tabela porównawcza historii stworzenia i teorii ewolucji

Kto jest odpowiedzialny za rozwój życia na ziemi?

Wg historii stworzenia:

Wg teorii ewolucji:

Co wyjaśnia?

Historia stworzenia:

Teoria ewolucji:

Jak się rozwija życie na ziemi?

Wg historii stworzenia:

Wg teorii ewolucji:

Jakie są przywoływane dowody na historię stworzenia i na teorię ewolucji?

Historia stworzenia:

Teoria ewolucji:

Zadanie

Napisz, albo narysuj, co myślisz o powstaniu życia na ziemi.

…………………

…………………..

Tłumaczył i opracował Andrzej Wendrychowicz