Amnesty International Polska wydała bardzo interesującą książkę, która jest częścią projektu „Odkryj siłę praw człowieka” Projekt ten jest naturalną kontynuacją działań edukacyjnych prowadzonych w sposób systematyczny przez Amnesty International w Polsce od 2002 roku. Działania te były nastawione na budowanie świadomości w zakresie praw człowieka oraz kształtowanie postaw tolerancji, szacunku i zrozumienia. Poprzez projekt „Odkryj siłę praw człowieka” Amnesty International zachęca młodych ludzi do poczynienia kolejnego kroku - do korzystania z przynależnych im praw człowieka i nabywania umiejętności reagowania na przypadki ich łamania. Amnesty International uznaje edukację o prawach człowieka za jedno z priorytetowych działań, widząc w niej skuteczne narzędzie budowania kultury poszanowania praw człowieka i środowiska im przyjaznego. Kluczowe wartości i postawy, które promuje, to odpowiedzialność, odwaga cywilna, współpraca i osobiste zaangażowanie. Są one warunkiem mobilizacji społeczeństwa do walki o sprawy im bliskie i ważne.

Podręcznik jest przeznaczony dla nauczycieli /nauczycielek prowadzących zajęcia lekcyjne

w szkołach ponadpodstawowych oraz dla osób prowadzących zajęcia w ramach nieformalnego kształcenia młodzieży i dorosłych.

Scenariusze zajęć zostały przygotowane przez zespół osób posiadających wieloletnie

doświadczenie w zakresie edukacji praw człowieka i kształcenia obywatelskiego.

Książka zawiera liczne, doskonale merytorycznie i metodologicznie przygotowane scenariusze lekcji dotyczące w szerokim zakresie praw człowieka.

Gorąco namawiamy do bezpłatnego pobrania pełnego teksu podręcznika ze strony:

http://amnesty.org.pl/badz-aktywny/edukacja/nasze-projekty/odkryj-sile-praw-czlowieka-strona-projektu/podrecznik.html

Dla zachęty, za zgodą Amnesty International, przedrukowujemy dwa scenariusze z zakresu praw ucznia opracowane przez panią Izabelę Podsiadło-Dacewicz

Prosimy zapoznać się z obszernymi wskazówkami metodologicznymi dla nauczyciela dotyczącymi przygotowania i przeprowadzenia lekcji, zmieszczonymi w podręczniku.

Temat praw człowieka, a szczególnie praw dziecka jest również obowiązkowym, wszechstronnie omawianym tematem lekcji Lebenskunde, które stanowią materiał źródłowy większości publikacji na naszym portalu. Do tematu tego jeszcze wrócimy.

Scenariusz 1

Temat: Kanon praw i wolności człowieka w szkole, czyli o prawach ucznia w szkole¹

Cele:

- rozwinięcie umiejętności interpretowania zapisów prawnych zawartych w Konwencji o Prawach Dziecka w odniesieniu do szkoły (prawa dziecka – prawa ucznia);

- rozwinięcie umiejętności rozróżniania praw, uprawnień i obowiązków ucznia w szkole;

- rozwijanie umiejętności diagnozowania stanu przestrzegania praw dziecka w szkole;

- wskazanie na możliwości dochodzenia swoich praw w szkole w przypadkach ich naruszeń;

- kształtowanie umiejętności pracy w małych grupach;

- kształtowanie umiejętności wypowiadania i prezentowania wyników pracy grupy na forum klasy;

- kształtowanie umiejętności prezentowania własnego zdania i argumentacji.

Czas:

I część – 1 godzina dydaktyczna

II część – 1 godzina dydaktyczna

Grupa docelowa:

uczniowie i uczennice gimnazjum i szkoły ponadgimnazjalnej

Metody:

- burza mózgów

- ranking diamentowy

- praca w małych grupach

- dyskusja

Materiały pomocnicze:

1 . ranking praw ucznia.

2. Konwencja o Prawach Dziecka (wydana przez A.I.na CD).

3. część statutu szkoły, w której zapisane są prawa ucznia (powinien to być statut szkoły, do

której uczniowie uczęszczają).

Pojęcia kluczowe:

prawa ucznia, uprawnienia, obowiązki, granice praw i wolności.

Przebieg zajęć

I cześć

1 . Przedstaw się. Poproś o przedstawienie sie uczestniczki /uczestników zajęć.

Zaprezentuj temat zajęć i plan wspólnej pracy.

Poproś osoby uczestniczące, aby podały wszystkie znane im „prawa ucznia”. Zapisuj

wszystkie na tablicy lub papierze flipchart.

¹⁾ Uwaga: W tej części publikacji używamy sformułowania katalog praw ucznia, mając na myśli prawa ucznia i uczennicy. Pamiętaj jednak o używaniu zarówno formy męskiej, jak i żeńskiej podczas prowadzenia i omawiania zajęć.

Następnie dokonaj analizy zapisanych praw. Zwróć uwagę na to, czy wszystkie zapisy dotyczą praw zapisanych w Konwencji o Prawach Dziecka, czy też są to zapisy, które dotyczą uprawnień lub obowiązków ucznia.

Wyjaśnij różnicę miedzy prawem a uprawnieniem.

Prawa – obowiązujące normy i przepisy prawne funkcjonujące w systemie edukacji, np.

poszanowanie godności, prawo do prywatności, prawo do informacji.

Uprawnienie – to normy prawne obowiązujące tylko w danej szkole np. prawo do dwóch

sprawdzianów w tygodniu, prawo do nieprzygotowań – zależą one głównie od zrozumienia

i dobrej woli nauczycieli, dlatego często rodzą sytuacje sporne.

Zwróć uwagę na fakt, że o ile ucznia czy uczennicę możemy zawiesić w uprawnieniach, to nikt nie jest władny zawiesić go lub ją w podstawowych prawach.

Prawa ucznia nie zależą od wykonywanych obowiązków. Nie można pozbawić jednostki praw, nie można zawiesić istnienia praw z powodu niewywiązywania sie z obowiązków. Jeżeli uczeń/uczennica nie wywiązuje sie z obowiązków, można jego/ją ukarać, na przykład nie dając nagrody czy pozbawiając przywilejów, ale nie praw.

2. Zaproponuj uczniom/uczennicom pracę w kilku 5-7 osobowych zespołach. Rozdaj grupom zestawy kart z prawami (materiał pomocniczy nr 1: Ranking praw ucznia) i poproś, aby uszeregowali/ły posiadane karty praw w następującej kolejności: od prawa uznanego przez wszystkich w grupie za najważniejsze, do najmniej ważnego. Zaproponuj przygotowanie takiej hierarchii za pomocą rankingu diamentowego. Wyjaśnij, na czym polega technika rankingu diamentowego i wyznacz czas pracy (15 min.).

Ranking diamentowy opiera sie na założeniu, ze zawsze najmniej jest poglądów skrajnych,

czyli w tym wypadku przez wszystkich akceptowanych lub przez wszystkich uznawanych za

mało istotne, a najwięcej takich, co do których nie mamy zdecydowanej opinii. Zależnie od

liczby elementów do uszeregowania ranking może wyglądać różnie, ale pamiętać trzeba

o zachowaniu właściwych proporcji.

Na miejscu 1 układamy karteczkę z najważniejszym dla tej grupy prawem, na miejscach

2 – następne pod względem ważności prawa itp., aż do najmniej cenionego przez tę grupę prawa 5. Ważne jest zachowanie proporcji i takie ułożenie kartek, aby na górze znalazło sie jedno – najważniejsze prawo, po środku kilka mniej ważnych, a na końcu jedno - najmniej ważne dla danej grupy.

Zaproponuj następujący układ:

1

2    2

3    3      3

4      4

5

Grupy mogą nakleić ułożone w ranking argumenty na kartce A4 – utrwalając w ten sposób

wypracowany hierarchiczny układ.

Wspólne ustalenie hierarchii i praw jest bardzo korzystne, ponieważ zmusza grupę do

zastanowienia się nad konkretnymi prawami i do wymiany poglądów podczas grupowej dyskusji.

3. Zaproś grupy do prezentacji na forum ustalonej hierarchii praw wraz z krótkim

uzasadnieniem. Ustal kolejność prezentacji, określ maksymalny czas na prezentacje

(3 min) dla każdej grupy.

Na tablicy lub papierze flipchart przy poszczególnych prawach (możesz je przykleić

wykorzystując karty z materiału pomocniczego nr 1: Ranking praw ucznia lub zapisać) zaznaczaj, które miejsce grupy przyznały poszczególnym prawom.

W ten sposób zilustrujesz, które prawa zostały uznane za najważniejsze na poziomie całej klasy.

4. Podsumuj wspólną pracę. Podkreśl, że prawa dziecka w szkole – prawa ucznia są tematem wzbudzającym wiele emocji i i kontrowersji. Wspólna refleksja nad tym, jak realizowane są zapisy z Konwencji o Prawach Dziecka w codziennym życiu szkoły może pomóc w rozwiązaniu wielu szkolnych problemów.

Poinformuj osoby uczestniczące, ze podczas drugiej części zajęć będą zajmować się analizą praw z rankingu pod kątem ich przestrzegania w szkole.

II Część

1. Zadbaj o to, aby do tej części zajęć przygotować po kilka egzemplarzy Konwencji

o Prawach Dziecka (materiał pomocniczy nr 2; na CD) oraz części statutu szkoły, w której

zapisane są prawa ucznia. Osoby uczestniczące powinny podczas pracy w zespołach mieć

swobodny dostęp do tych dokumentów.

2. Podziel grupę na 9 zespołów. Każdemu zespołowi przydziel poprzez losowanie jedno prawo z materiału pomocniczego nr 1: Ranking praw ucznia. Określ czas pracy w zespołach (10-15 min). Zaproś zespoły do refleksji na temat sposobów realizacji określonego prawa w ich szkole oraz trudności i zagrożeń związanych z jego realizacją. Poinformuj osoby uczestniczące, ze do analizy mogą również wykorzystać teksty Konwencji o Prawach Dziecka oraz części statutu szkoły, w której zapisane są prawa ucznia.

Poproś o spisanie wniosków na arkuszach papieru według wzoru:

Zaproponuj zespołom wywieszenie plakatów i omówienie ich przez przedstawicieli /

przedstawicielki zespołów. W trakcie omawiania zwróć uwagę na granice realizacji tych praw, które są również zapisane w Konwencji (patrz: Rozdział II).

Zachęcaj osoby uczestniczące, aby dostrzegając zagrożenia w realizacji poszczególnych praw, starały się wskazać ich przyczyny.

3. W podsumowaniu zachęć uczestniczki /uczestników do krótkiej dyskusji dotyczącej tego,

co można zrobić w sytuacjach trudności i zagrożeń realizacji konkretnych praw w szkole.

Zapytaj, do kogo zwróciliby/zwróciłyby się w swojej szkole w pierwszej kolejności w przypadku naruszenia prawa. Wypisz wymieniane osoby i sposoby radzenia sobie w przypadku zagrożeń realizacji praw na dużym arkuszu papieru flipchart, np.:

- wychowawca klasy

- pedagog szkolny

- samorząd uczniowski

- dyrektor szkoły

- rada pedagogiczna

- wizytator, kurator oświaty

- Rzecznik Praw Dziecka (powołany na mocy Konstytucji RP. Do jego obowiązków należy również rozpatrywanie spornych kwestii dotyczących naruszeń praw ucznia)

Przypomnij, że prawa są jedynie deklaracją, jeśli nie towarzyszą im procedury gwarantujące ich realizację. Procedury te powinny być proste, dostępne i skuteczne – ma to ogromne znaczenie w szkole i placówkach oświatowych. Korzystanie z nich nie powinno pociągać za sobą przykrych konsekwencji dla tych, którzy sie do nich odwołali. System ochrony praw ucznia i procedury gwarantujące ich realizację powinny być zapisane w statucie szkoły.

Tworzenie i przestrzeganie zasad i procedur jest bardzo istotnym elementem budowania

w szkole kultury przestrzegania praw człowieka, uczy szacunku, wyznacza granice i pokazuje konsekwencje związane z ich naruszaniem.

Źródła:

- Prawa człowieka. Poradnik nauczyciela, Praca zbiorowa pod red. Katarzyny Koszewskiej, CODN, Warszawa 2002.

- Konwencja o prawach dziecka, ONZ, 1989.

- Prawa dziecka, Elżbieta Czyż, Zeszyt 5. HFPC. Warszawa 1998.

- Raport: Prawa ucznia w statutach szkolnych. Analiza wybranych statutów publicznych

sześcioletnich szkół podstawowych i publicznych gimnazjów, Elżbieta Czyż, Jolanta

Szymańczak, Magdalena Wardyńska.

Materiał pomocniczy nr 1: Ranking praw ucznia

Opracowane na podstawie:

- Raport: Prawa ucznia w statutach szkolnych. Analiza wybranych statutów publicznych sześcioletnich szkół podstawowych i publicznych gimnazjów, Elżbieta Czyż, Jolanta Szymańczak, Magdalena Wardyńska

- Prawa człowieka. Poradnik nauczyciela, Praca zbiorowa pod red. Katarzyny Koszewskiej, CODN, Warszawa 2002

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Prawo do nauki

Rozumiane jest jako stworzenie warunków dla każdego do bezpłatnej nauki.

Prawo to jest realizowane poprzez stworzenie jednolitego, bezpłatnego, publicznego i obowiązkowego systemu kształcenia w zakresie szkoły podstawowej i gimnazjum. Placówki oświatowe powinny organizować zajęcia korekcyjno-wyrównawcze dla uczniów mających trudności w nauce oraz inne zajęcia wspomagające rozwój dzieci i młodzieży z zburzeniami rozwojowymi. Przepisy również nakazują gminie zorganizowanie dojazdu do szkoły uczniom, którzy nie mają możliwości korzystania z transportu publicznego

Prawo do wyrażania swojej opinii (wolność wypowiedzi / swoboda wypowiedzi)

Uczeń ma prawo do wyrażania kontrowersyjnych, a nawet niezgodnych z powszechnie przyjętym kanonem nauczania poglądów.

W szkole to między innymi możliwość wypowiadania opinii na temat programów i metod nauczania oraz spraw ważnych w życiu szkoły, klasy, samorządu, możliwość wyrażania opinii, przedstawienia stanowiska we własnej sprawie (np. w sytuacji konfliktu).

Wolność posiadania i głoszenia bez przeszkód własnych poglądów i opinii na każdy temat i w dowolnej formie nie jest atrybutem dorosłości.

Należy jednak pamiętać, że ograniczeniem tej wolności jest dobro osobiste innych osób (nikogo nie wolno obrażać). Poglądy i opinie uczniów nie mogą być przedmiotem oceny stawianej przez nauczyciela.

Prawo do życzliwego, podmiotowego traktowania w procesie dydaktyczno-wychowawczym

Nauczyciele powinni traktować uczniów sprawiedliwie i równo, tzn. nie kierować się i nie demonstrować swoich sympatii i antypatii do uczniów.

Możliwość dochodzenia swoich praw

Prawa proceduralne, czyli możliwość dochodzenia swoich praw (możliwość obrony).

W szkole powinny obowiązywać jasne procedury, np. odwołania od decyzji nauczyciela, dyrektora, rady pedagogicznej, prawo do sprawiedliwego sądu.

Prawo do wpływania na życie szkoły poprzez działalność samorządową

Każdy uczeń jest członkiem samorządu uczniowskiego i przysługuje mu bierne i czynne prawo wyborcze do organów samorządu. Sam też decyduje, jak i na ile chce się zaangażować w życie uczniowskie. Samorząd może dużo, jeśli tylko uczniowie działający jako przedstawiciele są aktywni.

Prawo do uznania i zachowania tożsamości narodowej

Szkoła powinna zapewnić uczniom należącym do mniejszości narodowej warunki umożliwiające podtrzymanie i rozwijanie tożsamości narodowej, etnicznej, językowej oraz własnej historii i literatury.

Ochrona przed poniżającym traktowaniem lub karaniem, zakaz naruszania godności ucznia

Wolność od poniżającego traktowania i karania, to zakaz stosowania jakiejkolwiek przemocy fizycznej (gwarancja nietykalności cielesnej), poszanowanie godności ucznia (to m.in. zakaz obrażania, poniżania, wyśmiewania, stosowania presji psychicznej).

Zakaz nieludzkiego lub poniżającego traktowania, albo karania w standardach międzynarodowych jest zakazem absolutnym. Oznacza to, że nie istnieją okoliczności uzasadniające jego ograniczania lub zawieszanie.

Prawo do informacji

Uczeń powinien mieć możliwość otrzymania informacji z różnych źródeł wyrażających różne koncepcje filozoficzne i różny światopogląd, bez cenzury (z wyjątkiem koniecznych ograniczeń np. ze względu na wiek, czy zdolności percepcyjne) oraz dostęp do wszystkich informacji, które mogą mieć wpływ na jego sytuację w szkole (np. o przeniesieniu do innej klasy, o ocenach, w tym ocenie z zachowania, o skutkach decyzji jego dotyczących, karach, nagrodach in.)

Prawo do informacji w relacji uczeń-szkoła oznacza:

- dostępność wiedzy o prawach i uprawnieniach, warunkujących korzystanie z nich oraz dostępność wiedzy o procedurach dochodzenia swoich praw;

- możliwość otrzymywania w toku edukacji informacji z różnych źródeł;

- znajomość programów nauczania, zasad oceniania, jawności ocen;

- otrzymywanie informacji dotyczących ucznia o podejmowanych w jego sprawie decyzjach (np. o przeniesieniu do innej klasy, o ocenach);

Dostęp do informacji na temat życia szkolnego (np. o odbywających się imprezach szkolnych, zajęciach pozalekcyjnych).

Prawo do swobody myśli oraz przekonań światopoglądowych i religijnych

Wolność myśli, sumienia i wyznania, to możliwość uzewnętrznienia przekonań religijnych i światopoglądowych, równe traktowanie niezależnie od wyznawanej religii i światopoglądu, tolerancja wobec mniejszości religijnej, kulturowej, etnicznej.

Prawo to obejmuje wolność posiadania, przyjmowania lub zmiany wyznania lub przekonań oraz wolność uzewnętrznienia indywidualnie lub wspólnie z innymi, publicznie lub prywatnie swego wyznania lub przekonań poprzez uprawianie kultu, czynności rytualne, praktykowanie i nauczanie.

W myśl standardów międzynarodowych dziecko ma prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania, przy czym rodzicom przysługuje prawo ukierunkowania dziecka i pieczy nad korzystaniem przez nie z przysługującej mu wolności. Prawa i obowiązki rodziców trwają do uzyskania przez dziecko pełnoletniości. Na zasadach ogólnych może podlegać określonym ograniczeniom uzewnętrznianie wyznań lub przekonań. Ograniczenia te muszą być przewidziane w ustawie, mogą być wprowadzone ze względu na ochronę bezpieczeństwa publicznego, porządku publicznego, zdrowia i moralności, praw i wolności innych osób.

O tym, czy niepełnoletni uczeń będzie uczęszczał na lekcję religii czy etyki decyduje jego prawny opiekun. Szkoła ma obowiązek takie lekcje zorganizować. Nie można z powodunieuczestniczenia w lekcjach religii nikogo dyskryminować.