Kontynuujemy nasz cykl scenariuszy na temat Poznać humanizm.

Tytułem wprowadzenia trzy cytaty z dokumentów organizacji humanistycznych.

„Humanizm jest etycznym, naukowymi i filozoficznym światopoglądem, który zmienił świat. Jego korzenie sięgają do filozofów i poetów starożytnej Grecji i antycznego Rzymu, konfucjańskich Chin, ruchu Carvaka w klasycznych Indiach. Humanistyczni artyści, pisarze, naukowcy i myśliciele przez ponad pół tysiąca lat wywierali piętno na czasach nowożytnych. Pojęcia nowoczesność i humanizm są często uznawane za synonimy, gdyż poglądy i wartości humanistyczne wyrażają odzyskaną wiarę w zdolność ludzi do samodzielnego rozwiązywania ich problemów i przekraczania granic nieznanego.

Współczesny humanizm datuje swoje początki w renesansie i doprowadził do rozwoju nowoczesnej nauki, wzbudził nowe idee sprawiedliwości społecznej i rewolucje demokratyczne naszych czasów. Humanizm przyczynił się do sformułowania nowego etycznego poglądu, w którego centrum znajdują się takie wartości, jak wolność i szczęście oraz ogólne prawa człowieka” (Buffalo – New York 1999)

Międzynarodowa Unia Humanistyczna i Etyczna (IHEU) w dokumencie „Minimal Statement” tak sformułowała swoje przesłanie.

„Humanizm jest demokratycznym i etycznym światopoglądem. Wedle niego ludzie są wolni w odpowiedzialnym nadawaniu swojemu życiu sensu i formy. Humanizm jest za rozwojem przyjaznego ludziom społeczeństwa. Jego podstawą jest nasza zdolność do rozsądnych etycznych decyzji, oraz do wolnych, krytycznych badań.

Humanizm nie jest religijny i odrzuca nadprzyrodzone postrzeganie świata realnego.” (Meksyk 1966).

Humanistyczny Związek Niemiec, HVD, który udostępnił nam te materiały dydaktyczne, wychodzi z następujących zasad.

„Humaniści wiedzą, że przy sporej znajomości otaczającego nas świata, człowiek i społeczeństwo nie posiedli całej wiedzy. Odpowiedzi na pytania o kształtowanie własnego życia muszą być nieustannie korygowane społecznie i naukowo. Światopogląd humanistyczny powstaje ze ścierania się opinii. Ten spór dokonuje się w nowoczesnym, współczesnym humanizmie z uwzględnieniem następujących zasad.

– Indywidualność. Niepodważalnym punktem wyjścia jest wyjątkowość, niepowtarzalność każdej istoty ludzkiej. Humaniści przyznają jej prawo do suwerennych decyzji. Uznają i podzielają jej życzenia i prawa do życia wedle własnych zasad.

– Samookreślenie. Wszyscy ludzie mają jednakowe prawo do nieskrępowanego rozstrzygania o swoim życiu i do swobodnego wyboru własnego światopoglądu. Samookreślenie jest połączeniem osobistej wolności i społecznej odpowiedzialności; należą do niego świadomość granic ludzkich możliwości i zdolność do stosownego samoograniczenia się.

– Otwarcie na świat. Humaniści kształtują swoje poglądy bez odnoszenia ich do boga i do innych instancji metafizycznych. Nie potrzebują innej istoty wyższej, ponad stworzone przez ludzi instancje pocieszenia, miłości, nadziei, kary lub zachęty.

– Solidarność. Humaniści pracują nad przygotowaniem ludzi do tolerancyjnych, solidarnych i odpowiedzialnych zachowań i do takiego kształtowania ich wzajemnych relacji, aby we wszystkich dziedzinach życia było możliwe odpowiedzialne samookreślenie się.

– Krytycyzm. Wychodząc z humanistycznego światopoglądu, humaniści wspierają konstruktywny i odpowiedzialny przepływ idei. Krytykują każdy dogmatyzm i nie głoszą „prawd”, które nie podlegają żadnej krytyce i dyskusji.” (Hannover, grudzień 2001)

Podstawowe idee humanizmu, zwane też postulatami humanistycznymi są tematami poszczególnych lekcji bloku „Poznać humanizm” wykładanego w klasach od trzeciego do ostatniego roku nauki, czyli od III klasy szkoły podstawowej do ostatniej licealnej.

Postulaty te, a zarazem tematy lekcji, to:

– Przynależność do natury

– Równość

– Poczucie wspólnoty

– Wolność

– Rozsądek

Uwaga. Dla uproszczenia, w tekstach scenariuszy zastosowano tylko żeńska formę nauczyciela i męską ucznia.

Przynależność do natury

Moduł 1. Park jurajski, film video.

Zanim uczniowie obejrzą film, należy przeprowadzić z nimi rozmowę objaśniającą i wprowadzającą. Tezy tej rozmowy zapisać na dużym arkuszu papieru, przypiętym do tablicy. Nauczycielka wyjaśnia uczniom, co to są geny i czym zajmuje się genetyka.

Pytania pomocnicze do rozmowy wstępnej

- Czy znacie przypadki ingerencji człowieka w przebieg naturalnych procesów w przyrodzie? (postępy medycyny, zmiana kierunków rzek, całkowite wytrzebienie niektórych gatunków zwierząt).

- Dlaczego ludzie to robią?

- Jakie znacie przykłady takich działań o fatalnych skutkach?

- Czy znacie przypadki ingerencji człowieka w przebieg naturalnych procesów w przyrodzie, które uważacie za dobre?

- Dlaczego skutki takich ingerencji są nieraz nie do przewidzenia?

Uczniowie oglądają film „Park Jurajski”

Pytania pomocnicze do dyskusji nad filmem

- Dlaczego zbudowano park jurajski?

- Jakie zastrzeżenia mieli trzej badacze?

A – zoolog;

B – botanik

C – badacz teorii chaosu

- Dlaczego przedsięwzięcie wymknęło się spod kontroli pomimo zachowania wielkiej ostrożności?

- Czy można ten film odnieść także do dyskutowanych przed projekcją przykładów (ingerencje w przebieg naturalnych procesów w przyrodzie)?

- Czy powinniśmy z tej historii wyciągnąć wnioski (mniejszy postęp zamiast zbyt wielkiego ryzyka)?

Równość

Moduł 2. Dziecięce biografie

Wszyscy uczniowie czytają poniższe, krótkie biografie.

1. Carlo ma 12 lat. Mieszka z mamą i pięciorgiem rodzeństwa w osiedlu nędznych baraków w Mexico-City. Żeby rodzina mogła przeżyć, Carlo od najmłodszych lat podejmuje się różnych prac na ulicy. Musi przy tym liczyć się z brutalnym postępowaniem wobec siebie ze strony innych dzieciaków. Dlatego przeważnie pracują we dwójkę z jego przyjacielem Juanem.

2. Linda ma 13 lat i razem z rodzicami mieszka w Berlinie. Jej ojciec pracuje jako stolarz, a mama zajmuje się gospodarstwem domowym oraz małą siostrzyczką Lindy. Linda uczy się bardzo dobrze. Cieszy się, że na letnie wakacje znowu pojadą całą rodziną do domku letniskowego w Danii, i że może tam zabrać swoją najlepszą przyjaciółkę.

3. Hassan ma 14 lat. Kiedyś odziedziczy ogromny majątek swojego ojca, jednego z najbogatszych ludzi na świecie. Od kiedy jego rodzice się rozwiedli, Hassan mieszka na przemian w zamku swojego ojca albo w willi swojej matki. Chodzi do najlepszych szkół z internatem i ma wiele uszytych na miarę eleganckich ubrań. Zna wiele bardzo bogatych dziewcząt.

4. Fatma ma 12 lat. Przyjechała z rodzicami do Berlina z Turcji. Dwa razy w tygodniu, po południu, chodzi do szkoły koranicznej. Tam poznaje Koran, oraz jak należy rozumieć jego teksty. Jej dziadkowie chcą, aby nosiła chustę, ponieważ tak muszą się ubierać wierzące muzułmanki. Dziadkowie uważają też, że nie powinna chodzić na lekcje wychowania fizycznego, bo jest tam wymagany strój sportowy, co młodej dziewczynie całkiem nie przystoi. W następnych latach nie może też pójść do dyskoteki, bo niezamężna muzułmanka nie może tam chodzić. Wieczorem Fatma może wyjść na ulicę tylko w towarzystwie ojca lub starszego brata.

Pytania pomocnicze do przeprowadzenia rozmów w grupach

- Co rożni te dzieci?

- Czego wszystkie dzieci potrzebują do życia?

- Jakie ich życzenia i marzenia mogą być różne lub takie same?

- Czego potrzebują dzieci, aby czuły się szczęśliwe?

- Czy wszystkie dzieci mają równe szanse, żeby czuć się szczęśliwymi?

Następnie grupy wypełniają poniższą kartę roboczą.

Nauczycielka pisze na tablicy „Co wszystkie dzieci mają wspólnego”

Na forum całej klasy są omawiane te wspólne elementy i zapisywane na tablic.

Rysunek: co łączy Carlo, Hassana, Fatmę i Lindę?

Poczucie wspólnoty

Moduł 3 , Wariant 1 – Przemawia pokój - praca na tekście

Uczniowie czytają tekst o Erazmie z Roterdamu, w którym usiłuje on przekonać symbolicznego władcę o zaletach pokoju i przedstawia wojnę jako zbrodnię przeciwko humanitarności.

Erazm z Roterdamu

Erazm z Roterdamu żył w latach około 1466 do 1536 jako wolny uczony w Niderlandach, Anglii i w Szwajcarii. Jako gramatyk i krytyk tekstów wywarł wielki wpływ na ówczesne językoznawstwo. Uchodzi z najwybitniejszego przedstawiciele chrześcijańskiego humanizmu. Usiłował propagować wolne, odwołujące się do rozumu chrześcijaństwo, które kieruje się obyczajowymi zasadami Nowego Testamentu. Jego myśli i nauki były intelektualnym przygotowaniem niemieckiego ruchu reformatorskiego, skupionego wokół Marcina Lutra. Erazm z Roterdamu nie chciał jednak zerwać z kościołem katolickim i ciągle wierzył w możliwość reform wewnątrz Kościoła. Ponadto obawiał się, że może dojść do gwałtownych zamieszek. Jego spór z Lutrem doprowadził do rozłamu w obozie reformacji i do renesansowego humanizmu. Umarł w samotności w Bazylei. Do dzisiaj zarówno u katolików jak ewangelików są żywe poważne zastrzeżenia wobec Erazma z Roterdamu.

Przemawia pokój

Jeśli gwałt, kazirodztwo i podobne bezwstydności uważasz za wstrętne, to wojna jest ich nauczycielem. Jeśli źródłem wszelkiego zła jest bezbożność i nieposzanowanie religii, to właśnie one zostaną całkiem przywalone przez wojenne zawieruchy. Jeśli oceniasz jako bardzo niekorzystne dla położenia państwa, kiedy najgorsi mają największe wpływy, to w czasie wojny najgorsi złoczyńcy mają najwięcej do powiedzenia. A ci, których w czasach pokoju wysyłasz na szubienicę, ci w wojnę piastują najważniejsze urzędy. Kto mianowicie potrafi poprowadzić oddziały tajemnymi ścieżkami, jeśli nie doświadczeni zbójcy?

Kto chciałby napadać na domostwa i plądrować świątynie, jak nie włamywacze i złodzieje kościołów? Kto będzie zuchwalej występować przeciwko wrogowi i rozpłata go mieczem, jeśli nie bandyta i morderca?

Źródło: Frank Geerk, Der Kongress der Weltweisen: ein Lesebuch des Humanismus, Solothurn Düsseldorf, 1995, s.287

Pytania pomocnicze

- Porównajcie wypowiedzi Erazma z Roterdamu o żołnierzach ze sławną wypowiedzią Kurta Tucholskyego „Żołnierze są mordercami“

- Co myślicie o toczącej się w Europie dyskusji, aby zabronić określać żołnierzy jako morderców?

- Co sądzicie o żołnierzach służących na misjach pokojowych ONZ?

Wariant 2. Ćwiczenie wzajemnej komunikacji - przestrzeń życiowa

Cel ćwiczenia: uświadomienie sobie emocjonalnego stosunku do innych ludzi w życiu codziennym.

Przebieg ćwiczenia: każdy uczeń otrzymuje kartkę papieru. Na środku karki rysujemy mały okrąg, a w nim piszemy słowo „JA”. W bliższych i dalszych odstępach piszemy imiona lub nazwiska osób, z którymi jesteśmy w bliskich lub dalszych stosunkach i z którymi mamy codzienne kontakty (członkowie rodziny, przyjaciele, koledzy ze szkoły, nauczyciele itd.). Znak plus stawiamy przy osobach, które wywołują u nas raczej miłe uczucia, a znak minus przy osobach, które nam się kojarzą raczej nieprzyjemnie.

Omówienie wyników ćwiczenia na forum całej klasy.

Pytania pomocnicze do oceny wyników ćwiczenia

- Które ważne dla was osoby spotkaliście dzisiaj przed południem?

- Jakie macie z nimi stosunki w codziennym życiu?

- Na ile aktywnie pracujecie nad kształtowaniem lub zmianą waszych wzajemnych relacji?

- Jakie są wasze życzenia dotyczące bliskich związków z innymi ludźmi?

Wariant 3. Ćwiczenie wzajemnej komunikacji – plecy w plecy

Cel ćwiczenia: uczniowie przekonują się, że bliski związek z inną osobą staje się jeszcze bardziej intensywny, jeśli nawzajem się w siebie wczujecie.

Przebieg ćwiczenia: uczniowie dobierają się w pary. Stają do siebie plecami. Pary rozstawiają się po całej klasie. Na znak nauczycielki usiłują się przemieszczać po klasie bez rozmawiania ze sobą. Pary muszą pozostawać przywarte do siebie plecami.

Uczniowie mają zapamiętać swoje wrażenia i odczucia, jak to jest porozumieć się, w którą stronę chce się razem przesuwać, bez słów i bez utraty kontaktu plecy w plecy.

Po pewnym czasie przemieszczania się po klasie pary zatrzymują się i przylegając placami usiłują usiąść na podłodze bez pomocy rąk.

Pytania pomocnicze do oceny wyników ćwiczenia

- Jak wam się podobało ćwiczenie?

- W których parach tylko jedna osoba decydowała, w jakim kierunku i jak daleko się przesuwacie?

- Opiszcie sposób komunikowania się.

- Co znaczy sposób komunikowania się dla bliskiego związku z inną osobą.

Wolność

Moduł 4. Wariant 1. Za dużo wolności? – Konferencja klasowa.

Podczas swobodnej dyskusji klasa ustala, co jest rozumiane pod pojęciem wolności (ważniejsze wypowiedzi nauczycielka zapisuje hasłowo na tablicy). Następnie nauczycielka odczytuje tekst „Za dużo swobody?” i zwołana zostaje konferencja klasowa.

Za dużo swobody?

Moritzowi wszyscy zazdroszczą w klasie, bo może robić, co tylko zechce. Rodzice pozwalają mu na wszystko i głośno mówią, że nie mieszają się do jego spraw. Moritz ma 13 lat, chodzi na dyskoteki i niekiedy wraca do domu dopiero rano. Jego starsi koledzy zabierają go ze sobą i wszyscy wokół go znają. Myślą, że jest starszy, niż jest faktycznie. Dlatego pije piwo, a nieraz nawet wódkę. Papierosy pali już dwa lata. Filmy na video dozwolone od 18 lat ogląda już od dawna i swoim kolegom w klasie opowiada, jakie tam są sceny. Większość rodziców zabrania dzieciom oglądać takie filmy, bo nie chcieliby na taki tematy z nimi rozmawiać. Ponieważ Moritz ma już tyle doświadczeń, jego koledzy z klasy uważają go za znacznie starszego od siebie. Chociaż nieraz wraca po nocy do domu, jeszcze nigdy nie przytrafiło mu się nic złego. Ale też on wie, jak należy się zachować w trudnych sytuacjach. Moritz zna swoje możliwości. Być może potrafiłby nawet się całkiem usamodzielnić, ale nie ma jeszcze własnych pieniędzy i własnego mieszkania. Nawet by mu go nie wynajęto, bo nie ma jeszcze 18 lat. Ponieważ Moritz od małego przyzwyczaił się do tak dużej wolności, potrafił sam na siebie uważać. W szkole raczej nie jest orłem, ale za to jest mistrzem uników. Nie rzuca się w oczy, a jego wyniki w nauce są zadowalające. Tego wszystkiego inni mu zazdroszczą. Rodzice Moritza przyjęli rolę jego przyjaciół i niczego mu nie zabraniają. Może w domu ze swoimi kolegami palić papierowy i pić alkohol, a rodzice są dla nich bardzo gościnni. Zresztą na ogół są nieobecni, bo oddają się swoim karierom zawodowym.

Ostatnio zdarzyło się coś paskudnego. Klika Moritza kupiła przed szkołą od jednego kumpla parę gram haszyszu. Nagle zjawiła się nauczycielka, pani Neubauer, która zawsze jest bardzo ciekawska. Zawołała posiłki z pokoju nauczycielskiego i zaczęło się. Najpierw powiadomienie rodziców, co jeszcze nie było takie straszne, bo nie uznali oni tego za coś bardzo złego; od haszyszu nie można się przecież uzależnić; to tylko dziecięca ciekawość; oni sami kiedyś to robili. Ale dyrektorka zagroziła wyrzuceniem Moritza ze szkoły za dilerkę. Kuratorium oświaty otrzymało od niej stosowny raport. Dyrektorka napisała w nim, że „…doszło do tego, bo rodzice pozwalają uczniowi na zbyt dużo swobody”. Konferencja klasowa musi rozstrzygnąć, co ma się dalej wydarzyć z Moritzem.

Źródło: Brigitte Wieczorek-Schauerte

1. Czy musi opuścić szkołę?

2. Czy ma dostać tylko pisemną naganę, żeby nie został dilerem narkotykowym?

3. Czy rodzice powinni się poradzić specjalistów, na ile swobody powinni pozwolić swojemu synowi?

4. Czy Moritz powinien zostać umieszczony w ośrodku opiekuńczym, bo rodzice go zaniedbują?

5. Czy Moritz swoim postępowaniem udowodnił, że potrafi sobie sam poradzić i należy mu tylko doradzić, żeby nie kupował prochów tuż przed budynkiem szkoły?

Zadanie

Uczniowie zwołują konferencję szkolną. Rozdzielają między sobą role: wychowawczyni klasy, dyrektorki szkoły, przedstawiciela Komitetu Rodzicielskiego, rzecznika samorządu uczniowskiego i ewentualnie innych postaci w szole. Konferencja ma ocenić, czy Moritz ma za dużo wolności i co należy wobec niego postanowić.

Wariant 2. Ćwiczenie wzajemnej komunikacji. Chcieć a musieć.

Cel ćwiczenia: uczniowie uczą się z większą świadomością formułować ograniczenia wobec siebie oraz przezwyciężać niechęć wobec takich samoograniczeń. Uczą się dostrzegać związek i różnicę między chcieć i musieć.

Przebieg ćwiczenia: dwoje uczniów siada naprzeciwko siebie. Jedno z nich przez trzy minuty mówi, przy czym każde wypowiedziane zdanie zaczyna się od „Ja muszę”. Wylicza, co musi zrobić i kim/czym musi być. Stara się jak najwięcej zapamiętać z tej swojej wyliczanki. Druga osoba tylko uważnie mu się przygląda i słucha.

Po trzech minutach ten sam uczeń rozpoczyna każde wcześniej wypowiedziane zdanie od „Postanowiłem, że ….” Oba warianty tych samych zdań należy wypowiadać wolno, z pełną świadomością i przekonaniem. Uczeń zapamiętuje, co przy tym czuł, szczególnie przy wypowiadaniu zdań „Postanowiłem, że…” Następnie uczeń spontanicznie wypowiada nowe zdania, zaczynające się od „Postanowiłem, że….” Na przykład: „ postanowiłam wytrwać przy mojej diecie i czuję się z tym znacznie lepiej, zdrowiej i silniej” Na te spontaniczne dodatkowe wypowiedzi uczniowie mają cztery do pięciu minut.

Inne warianty zdań do tego ćwiczenia: „Nie mogę”, „Nie chcę” i odpowiednio „Potrzebuję” „Chętnie bym …”

Żródło: Herbert Gudjos: Spielbuch Interaktionserziehung, str. 101

Pytania pomocnicze do oceny ćwiczenia

- przy których wypowiadanych formach zdań czułeś się najlepiej / najgorzej?

- na czym polega różnica, czy coś musisz, czy też o czymś postanowiłeś?

- kto o tym decyduje, co musicie?

Rozsądek

Moduł 5. Podstawy światopoglądu humanistycznego

Nauczycielka prezentuje w formie wykładu poniższy tekst i rysuje na tablicy ilustracje do tekstu. Tekst napisano w pierwszej osobie, jako słowa nauczycielki.

Podstawy światopoglądu humanistycznego

Niektórzy ludzie sądzą, że po naszej śmierci jeszcze coś się wydarzy, że istnieje życie wieczne. Ci sami ludzie wierzą, że istnieje ponad nami jakaś siła wyższa, jakiś Bóg, który może pomagać ludziom na ich drodze życia. Być może myślą także, że wszystko wokół nas zostało stworzone przez Boga.

Ale są też inni ludzie, którzy widzą ten rysunek i być może mówią:, „Jeśli mam coś takiego przyjąć za prawdę, to musiałbym mieć ku temu ważne powody”. I dlatego zapiszemy na tablicy

--- WAŻNE POWODY ---

Co o tym sądzicie?

Jeśli my ludzie mamy rzetelną wiedzę na jakiś temat, jeśli o czymś mamy porządne informacje, to mamy też ważne powody, aby sądzić, że jest to prawda. Tak myślą filozofowie, humaniści i wolnomyśliciele. Jeśli popatrzymy na nasz rysunek, to nie dowiemy się z niego nic rzetelnego o życiu po życiu. Wręcz przeciwnie; wszystko co ludzie i naukowcy zdołali doświadczyć i poznać przez setki lat świadczy o tym, że życie ma swój ostateczny koniec z chwilą śmierci.

Nie udało nam się też zgromadzić żadnych informacji o sile wyższej. Nie wiemy także nic pewnego, jak powstało życie i świat. Jeśli spojrzymy na to bardzo trzeźwo, to nie znajdziemy także żadnych powodów wierzyć w takie rzeczy.

Humanista / racjonalista wychodzi z punktu widzenia, że ma do swojej dyspozycji i do przebycia wyłącznie ten krótki odcinek życia.

|………………………………………|

To może pozornie wyglądać bardzo smutno. Popatrzymy jednak, co humanista / racjonalista o tym sądzi:

- musimy przebyć tę drogę życia o własnych siłach, bez udziału siły wyższej;

- mamy dane tylko jedno życie;

- tylko i wyłącznie od nas zależy, co uczynimy z własnym życiem.

Trochę teorii na temat światopoglądu.

Obszar wiedzy

Co ja o tym sądzę?

Żeby to wyjaśnić narysuję wam worek. Powiedzmy, że jest to parciany worek.

Wyobraźmy sobie, że w tym worku jest cała wiedza zgromadzona przez ludzi; wszystko, co wiemy na wszystkie tematy. Czyli napełniliśmy worek wieloma literkami W; „w” jak WIEDZA.

Na przykład wiedza o wszechświecie. Astronauci robili zdjęcia czarnych dziur w kosmosie. No i teraz wiemy, że to na pewno tak wygląda, skoro można było to sfotografować. Ale nasza wiedza może też dotyczyć czegoś bardzo małego w ciele człowieka. Na przykład o wirusie HIV, który atakuje komórki ludzkie.

Wiemy też sporo o nas samych, ludziach. Ja wiem, że jeśli teraz mocno nadepnę Monice na stopę, to ona zacznie wrzeszczeć. Ale ja wiem o tym dużo więcej. W naszych stopach są zakończenia nerwów i to one spowodują, że jeśli ktoś nas nadepnie, to zaczniemy krzyczeć i protestować. Wiem także sporo o sobie samej. Na przykład, jeśli ktoś powie „Pani Wanat, pani jest rzeczywiście niezwykle miłą i uprzejmą nauczycielką” - to na pewno się zaczerwienię i zawstydzę i najchętniej schowałabym się w tym momencie w mysią dziurę. Takie rzeczy wiem z góry. My wszyscy wiemy, jakie sytuacje nas onieśmielają, a jakie nie. Dlatego możemy do naszego worka dołożyć sporo literek D; „d” jak DOŚWIADCZENIE

To było kilka może trochę niemądrych przykładów. Ważne jest jednak, że jeśli chodzi o obszar wiedzy, to wiemy dość sporo o przyrodzie, naszym ciele, o nas samych i o innych ludziach. I dopóki pozostaniemy w tym obszarze wiedzy, to wiemy, że na zawarte w nim tematy możemy formułować pytania i udzielać odpowiedzi.

Pamiętamy, że narysowaliśmy parciany worek, który ma naturalne małe dziurki. Możemy przez te dziurki zerknąć na zewnątrz worka. I co zobaczymy na zewnątrz?

To, o czym nic nie wiemy?- Tak. To właśnie zobaczymy.

Nieznane

Niekiedy stawiamy pytania, na które nie dostaniemy odpowiedzi. Dotyczą one nieznanego. Możemy użyć do tego literki, „N”. Ale też możemy postawić mnóstwo znaków zapytania.

O co na przykład możemy pytać:

- Jak powstało życie?

- Skąd się wziął wszechświat?

- Znamy zdjęcia czarnych dziur w kosmosie, ale co to właściwie jest?

- Czy jest możliwe przekazywanie myśli na odległość?

W obszarze nieznane możemy umieścić sporo rzeczy, w które wierzą religie: Boga, raj, życie wieczne, ducha świętego, anioły i tak dalej.

Może się dziwicie, dlaczego tyle czasu poświeciłam tym rysunkom. Ma to związek z tym, że ci z was, którzy mają określony światopogląd, mają też wyrobione zdania na temat rzeczy tu wymienionych. Niektórzy mogą powiedzieć:

„ OK. wiem, że to są rzeczy nieznane, ale mimo to mam odwagę, wierzyć także w coś nieznanego”

I nie tylko to. Ci, którzy tak powiedzą, sądzą również, że ta wiara jest w ich życiu bardzo ważna, jest podstawą ich światopoglądu. Wiara w Boga chrześcijan. Wiara w to, że Jezus nadal żyje. Albo wiara muzułman w Allacha. Albo jeszcze inna wiara.

I to są przykłady światopoglądu religijnego.

Ale są też inni. Patrząc na swoją wiedzę i doświadczenie, powiedzą:

„Tylko to się liczy i jest dla mnie przesądzające”

Wiedza i doświadczenie są podstawą dla ludzi z humanistycznym / racjonalistycznym światopoglądem. Są przynajmniej trzy rzeczy w obszarze naszego poznania, trzy tak zwane narzędzia, które humanista chce używać i chronić:

Dlatego, że dysponujemy wiedzą (i doświadczeniem), możemy otrzymywać odpowiedzi na nasze pytania, co jest prawdą, a co fałszem dopóty, dopóki będziemy się poruszać w obszarze wiedzy. I ponieważ mamy zdolność logicznego myślenia, możemy naszą wiedzę i umiejętność myślenia używać do rozwiązywania wielu otaczających nas problemów. Jeśli nasz własna wiedza i nasze przemyślenia nie wystarczają, to wiemy, że możemy współpracować z innymi. W ten sposób mamy możliwość rozwiązać jeszcze więcej problemów.

Ale jak powinien zachować się humanista / racjonalista wobec nieznanego?

Niektórzy twierdzą, że humaniści / racjonaliści mają smutne i puste życie, bo nie mają żadnej wiary.

Co możemy na to odpowiedzieć?

Humanista / racjonalista sądzi, że nie ma sensu wierzyć w coś, o czym nie wiadomo nic pewnego. Ale humanista / racjonalista ma wiele cennych myśli, które są warte zastanowienia. Teraz napiszę te trzy cenne pojęcia, o których myśli humanista / racjonalista patrząc przez dziurki w worku na nieznane.

Rzetelność

Jestem rzetelna, kiedy mówię, że nie mam żadnej określonej wiary w nieznane.

Wolność

Wszyscy ludzie mają zdolność wyobrażania sobie czegoś, co leży w nieznanym. Myśl jest całkowicie wolna. I ponieważ mamy tę wolność, musimy także zaakceptować, że inni ludzie korzystają z tej wolności i opowiadają się za wiarą religijną.

Zdziwienie

Być otwartym, stawiać pytania, być ciekawym, fantazjować, to są ważne i konieczne cechy.

I to są cechy, które wzbogacają nasze życie. Jednak humaniści / racjonaliści wiedzą: dopóki tylko myślą i zadają pytania o nieznane i dopóki odpowiedzi na te pytania przekraczają granice poznania, dopóty nie odważą się udzielić na nie odpowiedzi. Taka powściągliwość ich cieszy i nie mają zamiaru wyciągać na te tematy ostatecznych wniosków.

Żródło: Rolf Solheim: Rahmenplan für das Lebenskundeunterricht, Berlin 1991, str. 63-67.

Pytanie pomocnicze

- Co dla was oznacza pojęcie „rozsądek” umieszczone w worku?

Nauczycielka wyjaśnia słownikowe znaczenie rozsądku (za słownikiem PWN):

Zdolność do właściwego oceniania czegoś, podejmowania trafnych decyzji i zachowywania się w sposób właściwy w danej sytuacji.

W słowniku synonimów obok rozsądku podano rozum, mądrość, sens, logikę.

Uczniowie zapoznają się z tekstem „Nagłe ozdrowienie”

Ale uwaga: nauczycielka nie ujawnia im dołączonych do tekstu wyjaśnień!

Nagłe ozdrowienie

Pani G. została zaproszona do telewizyjnego talk show na temat „ Nie wszystko można wyjaśnić naukowo”. Do tej audycji zapraszane są osoby, które przeżyły coś niewytłumaczalnego. Psycholog z uniwersytetu komentuje te przeżycia i w miarę możliwości stara się je objaśnić telewidzom. Pani G, opowiada.

„Mam 39 lat i od wczesnej młodości cierpię na ciężki reumatyzm. W ostatnich latach choroba dramatycznie się nasiliła. Mam coraz większe bóle stawów i prawie nie mogę chodzić. Większość czasu spędzam w łóżku, które mogę opuścić tylko z pomocą męża. Przez długie pobyty w szpitalu i ciągłe bóle straciłam chęć do życia. Pewnego ranka postanowiłam odebrać sobie życie, kiedy tylko mąż wyjdzie z domu. Ponieważ omal nie mogłam się ruszać, postanowiłam przestać oddychać. Leżałam i zatrzymywałam powietrze. I wtedy albo zemdlałam, albo zasnęłam. Leżałam w łóżku i czułam jak ból ustępuje, czułam się całkiem dobrze. Nagle zobaczyłam w pokoju silne światło, w którym pojawiły się kontury postaci mojego ojca. Wyszedł z tego światła i usiadł na brzegu mojego łóżka. Przypominam sobie, że pomyślałam, że już umarłam i mój ojciec, który umarł wiele lat temu, przyszedł mnie zabrać. Ojciec wziął mnie za ręce i powiedział ciepłym głosem – nie martw się, wszystko będzie znowu dobrze, twoje bóle już odeszły – Kiedy odzyskałam świadomość miałam wrażenie, że przespałam wiele godzin. Czułam się wyjątkowo dobrze i silnie. Spróbowałam ostrożnie poruszyć się w łóżku, co sprawiało mi dotąd duży ból, ale poszło mi całkiem dobrze. Nawet mogłam samodzielnie wstać. Poszłam do mojej matki, która chora leżała w innym pokoju, żeby zanieść jej lekarstwa. Matka spytała zdziwiona, – jakim cudem możesz dzisiaj sama chodzić. Dotychczas czołgałaś się do mnie na kolanach – Ja nadal czułam się dobrze. W następnych dniach odnosiłam wrażenie, że jestem otoczona ochronną powłoką. Nic nieprzyjemnego nie przedostawało się przez nią do mnie. To już trwa od roku i jestem zdrowa. To jest dla mnie cud, który zmienił całe moje życie”

Pani G, jest wyraźnie poruszona. Ciekną jej łzy po policzkach i nie może dalej mówić.

Prowadzący pyta psychologa, czy coś takiego jest możliwe, a jeśli tak, to jak on to wyjaśni.

Wyjaśnienia

1. Pani G. została osobą wierzącą. Świadczy o tym wypowiedź, że jej życie odmieniło się całkowicie. Ona wierzy w życie po śmierci i, że zmarli najbliżsi mogą nas wspierać z zaświatów. Od tej pory nie boi się śmierci. Zjawi się wtedy przed Bogiem wraz ze swoją rozdzianą i przyjaciółmi. Dziękuje Bogu w kościele za cud, który się na niej dokonał.

2. Psycholog wyciągnął następujące wnioski. Pani G. miała bardzo intensywne marzenie senne. Nagłe ozdrowienia są znane i wcale nie takie znowu rzadkie. Przy wielkim stresie albo w nadzwyczajnych sytuacjach mózg wysyła hormony i enzymy, które mogą prowadzić do takich nagłych ozdrowień. Intensywne marzenie senne może być taką sytuacją i wywołać taką reakcję. Pani G. przeżyła to w taki subiektywny sposób i jego wyjaśnienia nie powinny odbierać jej tego przeżycia – podkreślił psycholog i cieszył się, że pani G. wyzdrowiała.

Dzieciaki dzielą się na dwie grupy. Jedna analizuje opowieść pani G. druga grupa zastanawia się, jak będzie próbować wyjaśnić tę sytuację psycholog. Dopiero po zakończeniu pracy w grupach, nauczycielka czyta wyjaśnienia (wiara czy rozsądek) i temat jest dyskutowany na forum całej klasy.

Na podstawie: „Humanismus kennen lernen, für den humanistischen Lebenskundenunterricht”, wydanego przez Humanistischer Verband Deutschlands, Landesverband Berlin, tłumaczył i opracował

Andrzej Wendrychowicz