Jak zapowiedzieliśmy w artykule „Lekcje humanistyczne w holenderskich szkołach”, publikujemy trzecią część czwartego, ostatniego z czterech zbiorów holenderskich scenariuszy. Są one opracowane głównie dla lekcji w młodszych klasach. Obszerne, bardzo przydatne wskazówki dla nauczyciela, dotyczące przygotowania i prowadzenia lekcji, zwiera ww. artykuł. Tutaj tylko krótkie wprowadzenie.

Z powodu znacznej objętości materiału, podzieliliśmy go na cztery części, które sukcesywnie będą ukazywać się na portalu. W przeciwieństwie do poprzednich trzech tematów, tym razem składa się on z czterech autonomicznych działów.

Tematy lekcji wychowania humanistycznego powinny spełniać pięć zasadniczych kryteriów:

- temat powinien się odnosić do świata przeżyć i doświadczeń dzieci;

- powinien zachęcać do sformułowania oceny moralnej i światopoglądowej;

- w centrum tematu powinno znaleźć się sporne pytanie, w którym ważną rolę odgrywają wartości i normy;

- temat powinien także dawać okazję do omówienia aktualnych wydarzeń;

- temat powinien umożliwić przyswojenie pojęć socjalnych i moralnych.

Każda lekcja składa się z trzech części: wprowadzenie, rdzeń i zakończenie. W ramach wprowadzenia uczniowie powinni zrozumieć temat i jego aspekt moralny i światopoglądowy.Należy wzbudzić ich zainteresowanie i motywację do czynnego udziału w lekcji. Można to osiągnąć na przykład za pomocą stosownego opowiadania, gry, zabawy, a także odniesienia do aktualnego wydarzenia. Jest ważne, aby uczniowie mogli wymienić swoje doświadczenia, odczucia i oceny tematu lekcji. Często jest konieczne wyjaśnienie przez nauczycielkę znaczenia pojawiających się pojęć i dostarczenie informacji dodatkowych.

Rdzeń tematu, to najważniejszy krok dla uczniów; muszą podjąć decyzję (patrz przywołany wyżej artykuł). Decyzją może być odpowiedź na postawione pytanie, ocena sytuacji, przyjęcie stanowiska lub sformułowanie własnego zdania w sprawie pytania moralnego lub egzystencjalnego. Tak rozumiana decyzja nie może być ostatnim elementem lekcji. Powinna być przedyskutowana i może być zmieniona. Zakończenie jest końcową aktywnością w celu oceny (patrz artykuł). Ocena może mieć też formę uzasadnienia i obrony własnego zdania przed innymi uczniami. Zadaniem nauczycielki jest wskazać na różnice w ocenach uczniów i powody tych różnic.

Dla uproszczenia, w opisach zastosowano tylko gramatyczną formę męską ucznia i żeńską nauczyciela.

Bieda i bogactwo to pojęcia o wielu różnych znaczeniach. Cóż to jest bieda i czym jest bogactwo? Pojęcia te są związane z wartościami. Kiedy ktoś jest biedny i dlaczego ktoś inny czuje się bogatym? Żyjemy w czasach, w świecie, w którym wartości materialne odgrywają bardzo ważna rolę. Dlatego ludzie, zarówno dorośli, jak i dzieci, często postrzegają biedę i bogactwo głównie od strony wartości materialnych.

Temat widoczny w wielkich problemach naszych czasów: głód, bezdomność, uchodźcy polityczni, wykorzystywanie dzieci i dorosłych itd. To także temat, który łatwo odnieść do doświadczeń i osobistych przeżyć uczniów. To temat, który rodzi mnóstwo pytań. Jak daleko należy się zajmować tymi wielkimi problemami ludzkości? Jak to zrobić? Lekcje z tej serii mają dać asumpt do dyskusji. Trzeba jednak zacząć od podjęcia problemów znanych i zrozumiałych przez dzieci. Należy najpierw zdefiniować pojęcia i związane z nimi wartości. Dlaczego czujesz się bogaty? Co dla ciebie znaczy dom rodzinny? Dopiero potem można przejść do sytuacji, które wymagają od dzieci abstrakcyjnego myślenia na tematy, z którymi nigdy się nie spotkały.

Cykl lekcyjny Bieda i bogactwo podzielono na cztery bloki. W przeciwieństwie do poprzednich zbiorów scenariuszy, tym razem modułów raczej nie należy dowolnie zamieniać miejscami; każdy z czterech bloków jest inny.

1. Czuję się bogaty (moduły 1…3)

2. Grać silniejszego (moduły 4…6);

3. Mieszkanie, dom rodzinny (moduły 7…9)

4. Dzieci ulicy (moduły 10…12).

Pytania o sens związane z tematem Bieda i bogactwo

- Kiedy jesteś biedny?

- Kiedy jesteś bogaty?

- Jak ważny jest majątek?

- Co to jest dom rodzinny?

- Czego potrzebujesz, aby utrzymać się przy życiu?

- Czego potrzebujesz, żeby być szczęśliwym?

- Do jakiego stopnia można grać mocniejszego?

Pytania moralne, związane z tematem Bieda i bogactwo

- Czy możesz posiadać znacznie więcej od innych?

- Czy musisz się przejmować, jeśli ktoś posiada mniej od ciebie?

- Czy musisz się dzielić z innymi, jeśli dużo posiadasz?

- Czy masz prawo do tego, czego potrzebujesz? Czy możesz kraść, jeśli jesteś głodny?

- Czy możesz innym okazywać swoją przewagę, ponieważ jesteś bogatszy, inteligentniejszy lub silniejszy?

- Czy musisz akceptować, że ktoś pokazuje swoją przewagę nad tobą?

(7)

Blok tematyczny „Mieszkanie, dom rodzinny”

Wprowadzenie

Tęsknota za domem – Rozmowa w kręgu

Sytuacja

Hurra! Nareszcie wakacje! Możesz pojechać do babci i dziadka, albo do cioci i wujka.

Ale po przyjeździe nie możesz wieczorami usnąć. Masz jakieś dziwne bóle w brzuchu, bo tęsknisz za domem.

Pytania

– Co to jest tęsknota za domem?

– Dlaczego zaczynasz tęsknić za swoim domem? Przecież, kiedy gdzieś wyjedziesz, to często jest to piękniejsze miejsce, niż twoja rodzinna miejscowość.

– Jaka jest różnica miedzy obcym miejscem i domem rodzinnym?

Wprowadzenie

– Nauczycielka opowiada historię o tęsknocie za domem, albo prosi uczniów o opowiedzenie, kto już doświadczył takiej tęsknoty.

Rdzeń

Budynek (mieszkanie) i dom rodzinny – Zrozumienie obu tych znaczeń

– Co twoim zdaniem powinno być w twoim mieszkaniu?

– Zapisz to wewnątrz dużego okręgu.

– Kiedy mieszkanie staje się domem rodzinnym

– Zapisz to wewnątrz małego okręgu.

Wprowadzenie

Materiały: papier, długopis, ewentualnie cyrkiel.

– Dzieci rysują dwa okręgi i wpisują w nie swoje odpowiedzi.

– Nauczycielka omawia z klasą wpisy w okręgach.

– Dla ułatwienia odpowiedzi nauczycielka wypisuje następujące pytania pomocnicze

Czy dom rodzinny, to jest miejsce, w którym:

– najchętniej przebywasz?

– dostajesz coś do jedzenia?

– czujesz się najbezpieczniej?

– możesz szczerze pogadać o swoich problemach?

Czy domem rodzinnym może być dla ciebie dom, w którym:

– często musisz się złościć?

– nigdy nie masz spokoju?

– jesteś adoptowanym dzieckiem?

– jesteś przybyszem z obcego kraju?

Zakończenie

Razem w koszyku – Pisanie wierszyka

Napisz wierszyk o domu rodzinnym. Nie zapomnij nadać mu tytuł. Wierszyk nie musi się rymować. Przykład:

Razem w koszyku

Mam w domu psa.

Kocham go najbardziej w świecie.

On liże mnie po policzkach i po rękach.

Leży po stołem, kiedy jem obiad.

Kiedy jestem zły, wchodzę do koszyka mojego psa.

On wtedy zlizuje moje łzy.

Wydaje mi się wtedy, ze zlizuje też mój smutek.

Wprowadzenie

Materiały: papier, długopis.

– Nauczycielka wyjaśnia dzieciom, że wiersze najlepiej nadają się do wyrażania uczuć. Wierszyk wcale nie musi się rymować.

– Nauczycielka czyta przykładowy wierszyk Razem w koszyku albo układa własny.

(8)

Wprowadzenie

Nasze mieszkania – Klasyfikowanie

Czy wszyscy ludzie mieszkają tak samo? Zastanówmy się najpierw, jak mieszkasz ty i jak mieszkają inne dzieci z twojej klasy.

Pytania

– Kto mieszka razem z tobą?

– Jak jest zbudowane twoje mieszkanie/dom?

– Czy macie balkon lub własny ogródek?

– Czy na twojej ulicy jest dużo, mało, czy nie ma wcale miejsca do zabawy?

Wprowadzenie

Materiały: tablica, kreda

Nauczycielka wrysuje na tablicy tabelę.

– Nauczycielka nanosi do tabeli odpowiedzi wszystkich uczniów.

– Analiza odpowiedzi pod kątem różnic i podobieństw.

– Ogólna dyskusja nad różnicami, których źródłem może być: specyfika danego regionu, przyzwyczajenia i tradycja, bieda i bogactwo, zastosowanie miejscowych materiałów, klimat i warunki naturalne

Rdzeń

Czy to jest dom? – Oglądanie zdjęć

Przyjrzyjcie się zdjęciom i zanotujcie wybrane numery. Wpisz do tabeli poniżej odpowiedzi na pytania:

– jak myślisz, ile osób może mieszkać w tym domu?

– z czego zbudowano ten dom?

– czy w tym domu jest, czy wcale nie ma miejsca do zabawy?

– czy to jest prawdziwy dom rodzinny osób, które w nim mieszkają?

– dlaczego tak właśnie zbudowano ten dom?

– czy chciałbyś mieszkać w tym domu?

Wprowadzenie

Materiały: zdjęcia przyklejone do dużego kartonu, długopis, tabelka do wypełnienia

– Nauczycielka przygotowuje zbiór zdjęć różnych domów: z „trzeciego świata”, rezydencji, szałasów, namiotów, baraków, studzienek kanalizacyjnych. Nakleja zdjęcia na dużym kartonie i numeruje je.

– Powiela i rozdaje dzieciom tabele.

– Dzieci oglądają zdjęcia i wypełniają swoje tabelki.

Zakończenie

Co o tym sądzisz? – Sprawozdanie

Porównaj swoje odpowiedzi z odpowiedziami innych dzieci. Jakie mogą być powody różnic w odpowiedziach? Czy po zapoznaniu się z innymi odpowiedziami chciałbyś zmienić zdanie?

Wprowadzenie

– Nauczycielka prosi uczniów dobranych w pary o udzielenie odpowiedzi w odniesieniu do wybranych przez nich zdjęć.

– W podsumowującej dyskusji z klasą należy zwrócić uwagę na:

– sposób i materiał, z którego zbudowano dom,

– odpowiedzenie na pytania, czy jego mieszkańcy czują się w nim, jak w domu rodzinnym.

(9)

Wprowadzenie

Tak czuję się w domu rodzinnym – Ustalenie warunków

Wyobraź sobie, że możesz budować dom. Czego potrzebujesz, aby mieszkać i czuć się w nim, jak w domu rodzinnym? Jak ma wyglądać ulica, przy której stoi dom, na której czułbyś się jak u siebie? Pomyśl przy tym o komunikacji, miejscu do zabawy i przyrodzie.

Wprowadzenie

Materiały: tablica lub papier

– Nauczycielka, zadając pytania pomocnicze, pomaga dzieciom ustalić warunki, jakie musi spełnić nowobudowany dom i jego otoczenie, żeby można się w nim czuć jak w domu rodzinnym.

– Nauczycielka wypisuje hasłowo te warunki na tablicy.

– Nauczycielka pomaga klasie ustalić minimalne warunki, które powinny być spełnione i do których zasadniczo wszyscy ludzie powinni mieś prawo, niezależnie gdzie mieszkają.

Rdzeń

Budowanie własnego domu – Majsterkowanie

Grupa dzieci otrzymuje duży arkusz papieru. Oznacza on okolicę, w której żyjecie. Wasze osiedle powinno być ilustracją całego świata. Jedno z was jest bardzo bogate i należy do niego połowa dzielnicy (to jest połowa całego arkusza papieru). Do drugiego z was należy mniej, ale jest to jedna czwarta całej dzielnicy. Wszyscy pozostali muszę się zmieścić na reszcie arkusza papieru. W taki sam sposób są dzielone materiały budowlane; bardzo bogaty ma ich dużo, mniej bogaty mniej, ale nadal sporo, a biedacy posiadają bardzo mało.

Przypomnijcie sobie, co mówiliście na wcześniejszej lekcji „Co to znaczy czuć się bogatym”. Zastanówcie się ponownie nad warunkami, które uznaliście, że muszą być spełnione, żeby czuć się jak w domu rodzinnym.

Wprowadzenie

Materiały: Każda grupa dostaje:

– możliwie sztywny kolorowy arkusz papieru w formacie A2, na którym będzie budować swoją dzielnicę/osiedle;

– patyczki (mogą być zapałki) i krepinę, z której można wykonać drzewa, krzewy, kwiaty itd

– ewentualnie piasek, który będzie wyobrażał nieutwardzone drogi,

– dobry klej.

Ponadto każdy z grupy otrzymuje:

– ½ terenu – ¼ terenu – wspólnie resztę terenu

– 6 kolorowych kartek – 3 kolorowe kartki – każdy po jednej

do zbudowania domu do zbudowania domu do zbudowania domu

– 1 białą kartkę na – połowę białej karki na

wykonanie ulic i dróg wykonanie ulic i dróg

– Nauczycielka zapewnia dzieciom niezbędne materiały do majsterkowania,

– Nauczycielka wyjaśnia, na czym polega zadanie i do czego służą poszczególne materiały, przypomina o wcześniej sformułowanych przez uczniów warunkach, żeby czuć się jak w domu rodzinnym,

– Dzieci wyciągają losy, kto ma być bogaczem, zamożnym i biednym. Nauczycielka uświadamia dzieciom, że taki nierówny podział odpowiada rzeczywistości. Dzieci same decydują, czy i w jakie grupy się dobiorą dla wykonania zadania.

– Nauczycielka wyznacza czas na wykonanie zadania.

– Dzieci powinny zacząć od zbudowania własnego domu, potem ulic itd.

Zakończenie

Omówienie wykonanego zadania – Dyskusja i ocena

Pytania pomocnicze

– Jaki dom zbudowałeś?

– Jaką dzielnicę/osiedle zbudowaliście?

– Czy w tym domu i w tej dzielnicy czułbyś się, jak w domu rodzinnym?

– Jak oceniacie wyniki pracy pozostałych grup?

– Dlaczego twoja grupa postanowiła akurat tak wykonać zadanie?

Wprowadzenie

– Nauczycielka omawia z każdą grupą treść zadania.

– Nauczycielka upewnia się, czy dzieci zrozumiały istotę zadania.

– Nauczycielka podpowiada zorganizowanie pracy w grupie.

Na podstawie: „Lehrplan humanistischer Unterricht in den Niederlanden”, wydanego przez Humanistischer Verband Deutschlands, Landesverband Berlin 2009, tłumaczył i opracował

Andrzej Wendrychowicz