Jak zapowiedzieliśmy w artykule „Lekcje humanistyczne w holenderskich szkołach”, publikujemy trzeci z czterech zbiorów scenariuszy. Są one opracowane głównie dla lekcji w młodszych klasach. Obszerne, bardzo przydatne wskazówki dla nauczyciela, dotyczące przygotowania i prowadzenia lekcji, zwiera ww. artykuł. Tutaj tylko krótkie wprowadzenie.

 

Tematy lekcji wychowania humanistycznego powinny spełniać pięć zasadniczych kryteriów:

- temat powinien się odnosić do świata przeżyć i doświadczeń dzieci;

- powinien zachęcać do sformułowania oceny moralnej i światopoglądowej;

- w centrum tematu powinno znaleźć się sporne pytanie, w którym ważną rolę odgrywają wartości i normy;

- temat powinien także dawać okazję do omówienia aktualnych wydarzeń;

- temat powinien umożliwić przyswojenie pojęć socjalnych i moralnych.

 

Każda lekcja składa się z trzech części: wprowadzenie, rdzeń i zakończenie. W ramach wprowadzenia uczniowie powinni zrozumieć temat i jego aspekt moralny i światopoglądowy. Należy wzbudzić ich zainteresowanie i motywację do czynnego udziału w lekcji. Można to osiągnąć na przykład za pomocą stosownego opowiadania, gry, zabawy, a także odniesienia do aktualnego wydarzenia. Jest ważne, aby uczniowie mogli wymienić swoje doświadczenia, odczucia i oceny tematu lekcji. Często jest konieczne wyjaśnienie przez nauczycielkę znaczenia pojawiających się pojęć i dostarczenie informacji dodatkowych.

 

Rdzeń tematu, to najważniejszy krok dla uczniów; muszą podjąć decyzję (patrz przywołany wyżej artykuł). Decyzją może być odpowiedź na postawione pytanie, ocena sytuacji, przyjęcie stanowiska lub sformułowanie własnego zdania w sprawie pytania moralnego lub egzystencjalnego. Tak rozumiana decyzja nie może być ostatnim elementem lekcji. Powinna być przedyskutowana i może być zmieniona. Zakończenie jest końcową aktywnością w celu oceny (patrz artykuł). Ocena może mieć też formę uzasadnienia i obrony własnego zdania przed innymi uczniami. Zadaniem nauczycielki jest wskazać na różnice w ocenach uczniów i powody tych różnic.

Zbiór scenariuszy zawiera 10 modułów, składających się z trzech części/faz (wprowadzenie, rdzeń, zakończenie). Poszczególne części mogą mieć kilka wariantów. Wszystkie trzy części (fazy) lekcji muszą do siebie nawiązywać. Bywa niekiedy wskazana zamiana poszczególnych części lekcji między modułami. Na przykład po wprowadzeniu (1) może nastąpić rdzeń (2) lub (3), a po rdzeniu (3) może nastąpić zakończenie (4) lub (5). Dla uproszczenia, w opisach zastosowano tylko gramatyczną formę męską ucznia i żeńską nauczyciela.

Rzetelność odgrywa ważną rolę w stosunkach między ludźmi. Przesądza, czy stosunki te cechuje zaufanie, czy nieufność. Kto jest rzetelny, otwarty i solidny jest przez swoje otoczenie odbierany jako godny zaufania. Rzetelność wiąże się też z odczuwaniem i pojmowaniem sprawiedliwości i solidarności międzyludzkiej. Należy do nich także rzetelność wobec samego siebie; nasze odczucia, myśli i działania muszą do siebie przystawać.

Temat Rzetelność bardzo dobrze nadaje się do wychowania humanistycznego, gdyż słowa rzetelny i nierzetelny zawierają w sobie ocenę moralną. Rzetelność odgrywa ważną rolę w życiu codziennym dzieci: sprawiedliwie dzielić, równo traktować, szydzić z innych, kraść – to tylko niektóre przykłady. Zajęcie się tymi tematami na lekcjach ma na celu umożliwienie dzieciom wejrzenie we własne odczucia i myśli, oceny i działania w konkretnych sytuacjach.

Pytania o sens, związane z tematem Rzetelność.

– Czy być rzetelnym jest dla ciebie ważne?

– Dlaczego miałbym być rzetelny?

– Jak się czujesz, kiedy kłamiesz?

– Jak się czujesz, kiedy coś ukradłeś?

– Czy można żyć bez karania i nagradzania?

– Czy zawsze zakładasz, że inni są rzetelni?

– Czy uważasz za niesprawiedliwe zostać ukaranym?

– Co to znaczy nierzetelność?

 

Pytania moralne, związane z tematem Rzetelność.

– Czy musisz się trzymać zawartych ustaleń z innymi?

– Czy zawsze musisz być rzetelny? Jeśli nie, to w jakich przypadkach?

– Czy mówisz prawdę także wtedy, kiedy sprawiasz tym komuś przykrość?

– Czy mówisz, kto to był, jeśli ktoś zrobił coś niewłaściwego?

– Czy nigdy, w żadnych okolicznościach nie można kraść?

 

Dla oszczędności miejsca zrezygnowaliśmy z tabelarycznego zestawienia planu lekcji wszystkich 10 modułów, jak to zrobiliśmy dla tematu PRZYJAŹŃ.

 

(1)

Wprowadzenie

Być rzetelnym – Czytanie opowiadania

Ten tekst mówi o rzetelności. Najpierw posłuchajcie uważnie, potem porozmawiamy o tym.

Pytania

– Czy już kiedyś coś takiego przeżyłeś lub robiłeś?

– Jakie jest twoje zdanie o zachowaniu Elisabeth?

 

Wprowadzenie

Materiał: opowiadanie

– Nauczycielka czyta pierwszą część opowiadania lub streszcza go własnymi słowami.

– Nauczycielka zadaje pytania.

– Podstawowym celem lekcji jest wymiana doświadczeń.

 

Opowiadanie, część 1, sprzeczka z mamą

– Elisabeth, czy to ty wrzuciłaś całą rolkę papieru toaletowego do muszli klozetowej – zapytała mama.

– Nie – odkrzyknęła Elisabeth i dodała – teraz odrabiam lekcje.

– Ale przecież przed chwilą byłaś w toalecie – stwierdziła mama i poszła chodami na górę ich małego domku. – Dlaczego drzwi są zamknięte, czy coś się wydarzyło? – spytała mama.

– Nie, nic – odburknęła Elisabeth.

– A jednak – powiedziała mama i cichutko na palcach podeszła pod pokój Elisabeth. Stanęła pod drzwiami i nasłuchiwała, jak dziewczynka wyliczała na głos.

– Ren, Neckar, Main – i za chwilę – Odra, Nysa….. do diabła!

Mamie zachciało się śmiać i spytała, czy może wejść do pokoju.

– Ale tylko pod warunkiem, że nie będziesz nigdy więcej podstępnie i nieładnie stać pod drzwiami i podsłuchiwać, jak odrabiam lekcje – odpowiedziała Elisabeth.

– Z tym ‘podstępnie’ to przesadzasz. To takie zabawne słuchać, jak odrabiasz geografię.

– Tak! Tylko, że ja w tym nie widzę nic zabawnego – skontrowała Elisabeth.

– Skoro opowiadasz takie głupstwa, to właśnie sobie przypomniałam, że przed chwilą wyłowiłam rolkę papieru toaletowego z klozetu. A jeśli mówisz, że postępuję nieładnie, to ja uważam twoje postępowanie za bardzo nieładne. Przecież rolka papieru nie mogła tam wskoczyć sama.

– Nie mogła – potwierdziła Elisabeth. – Ta okropna rolka była za luźno zamocowana i sama spadła, kiedy odrywałam kawałek papieru.

– Czy nie mogłaś o tym powiedzieć od razu? – zapytała mama.

– Nie, bo musiałabym ją sama wyjmować z muszli, a nie miałam na to czas. Mam strasznie dużo zadane z geografii.

– Chyba wiesz, że mam po dziurki w nosie twoich historyjek i kłamstw – powiedziała mama ze złością.

– Nie przesadzaj – odpowiedziała Elisabeth i dalej wyliczała nazwy rzek. – Fulda, Wesera, Łaba…. No nie, znowu źle; Werra, Wesera.

– Czy nie widzisz, że rozmawiam teraz z tobą o ważniejszych rzeczach, niż geografia?

– Zawsze mi powtarzasz, że odrabianie lekcji jest najważniejsze na świecie.

– Akurat w tej chwili nie. Teraz chodzi o rzetelność. O rzetelne postępowanie. Tego powinni was uczyć w szkole – zdenerwowała się mama.

– Możesz teraz dać pokazową lekcję – odgryzła się Elisabeth. – Wejdź do środka, a ja ustawię się za drzwiami.

– I będziesz podsłuchiwać, jak ja opowiadam innym w klasie o twoich kłamstwach?

– Co ma wspólnego moja klasa z moimi kłamstwami?

– Ja bym chciała wyjaśnić dzieciom, jakie to niemądre nieustannie oszukiwać rodziców. Rodzice są bardziej źli, jeśli dopiero po jakimś czasie odkrywają kłamstwa swoich dzieci. Lepiej jest przyznać się od razu.

– Ale ty jesteś bardzo zła, także wtedy, kiedy ci o czymś sama powiem – zaprotestowała Elisabeth.

– Kiedy na przykład? – zapytała mama.

– Niedawno – odpowiedziała Elisabeth. – Po tej historii z lakierem do paznokci. Zwymyślałaś mnie, chociaż ci o tym sama powiedziałam.

– Tak, ale najpierw wszystko zataiłaś. Kupiłam nową buteleczkę lakieru i chciałam sobie pomalować paznokcie, ale lakier nie chciał się trzymać. Poszłam do drogerii, żeby zwrócić lakier. Pani popatrzyła na buteleczkę po światło i odkryła, że ktoś rozrzedził lakier czerwoną farbą. Wyszłam na idiotkę. To chyba jasne, że wróciłam do domu wściekła.

– A skąd mogłam wiedzieć, że odrobina czerwonej farby zepsuje cały lakier? – zdziwiła się Elisabeth. – Ta głupia buteleczka jest taka niestabilna, że się wywróciła. Nie powinni robić takich buteleczek.

– Gdybyś od razu mi o tym powiedziała, oszczędziłabym sobie nieprzyjemnego występu w drogerii – zdenerwowała się mama.

– Przecież ci odkupiłam lakier – usprawiedliwiła się Elisabeth. – O co jeszcze masz pretensję?

– Chodzi o to, żebyś od zaraz zaczęła postępować rzetelnie wobec innych. Wtedy zapominamy o wszystkim i możesz zaczynać z czystym kontem. Kłamstwa nikomu nie służą. Przekonałaś się o tym nie raz. Ludzie, którzy zaczynają kłamać, wpędzają się w coraz większe kłopoty. W końcu muszą wymyślać niestworzone historie, żeby się wyłgać z kłopotów.

– A ty i tata, nigdy nie kłamiecie?

– Nie, tego nie robimy. Jak sobie wyobrażasz postępować w przyszłości rzetelnie? – spytała mama.

– Jeśli będę mieć przyjaciela, to się umówimy, że będziemy wobec siebie zawsze szczerzy. A swoją droga, to twoja sukienka jest brzydka, mamo. Wyglądasz w niej jak starsza pani.

– Bo ja już mam czterdzieści lat – odpowiedziała mama. – Twój niebieski szalik też niezbyt pasuje do fioletowego sweterka.

– Ja uważam, że pasuje – zaprotestowała Elisabeth. – Ale przynajmniej jesteś wobec mnie szczera. To jest lepsze niż fałszywe komplementy, od których robi mi się mdło. Mamo, kiedy bardziej zadbasz o swoją linię?

– Nie uważam się za grubą – odpowiedziała mama.

– A ja tak uważam – upierała się Elisabeth. Masz już podwójną brodę i robią ci się fałdki w wokół paska.

– Dziękuję za komplement. A twoje jaskrawe, czerwone paznokcie są wyjątkowo brzydkie.

– Bo pomalowałam je lakierem z twojej buteleczki, zanim się przewróciła.

– Myślę, że będzie najlepiej, jak wrócisz do odrabiania lekcji – ucięła dyskusję mama.

Rdzeń

List z podziękowaniem – Wypracowanie

Napisz swojej ciotce „szczery” list, w którym podziękujesz jej za prezent, który ci się nie spodobał.

Załóż przy tym, że twoja ciotka jest:

– miłą i bogatą kobietą, albo

– starą i chorą osobą, albo

– bardzo biedna, albo

– kobietą nowoczesną z wielkim poczuciem humor, albo

– niesympatyczną zrzędą.

 

Wprowadzenie

Materiały: papier, przybory do pisania, tablica, kreda, opowiadanie.

– Nauczycielka wypisuje na tablicy, jakie mogą być ciotki, do których piszemy list.

– Dzieci wybierają sobie jeden z „prototypów” ciotki.

– Nauczycielka czyta dla ułatwienia zadania list Elisabeth do ciotki.

 

Opowiadanie, część 2 (list do ciotki)

Kiedy mama wyszła z pokoju, Elisabeth wyjęła z szuflady kartkę papieru i zaczęła pisać.

Droga Ciociu Erno,

bardzo dziękuję za pudełeczko z pięknymi koralami. O nie! Znowu zaczynam kłamać, bo wcale nie uważam, że korale są ładne. Są nienaturalnie błyszczące i mają zbyt jaskrawe kolory. Ponadto są zbyt duże dla moich lalek. Poszłam z koralami do sklepu z zabawkami, żeby je wymienić. Niestety nie było to możliwe, bo takie korale były właśnie na wyprzedaży za pół ceny. Najpierw schowałam korale do pudła, ale za kilka dni wzięłam je do szkoły, bo myślałam, że w klasie znajdzie się ktoś, komu się spodobają i mu je podaruję. Ale wszyscy uważali, że są paskudne. Potem graliśmy koralami w rzucanie kulkami. To było fajne, ale w końcu wszystkie powpadały nam do studzienek kanalizacyjnych. Teraz leżą gdzieś w kanałach razem ze szczurami. Pewnie szczury zrobiły sobie z nich naszyjniki i zakładają je, kiedy mają jakieś święto. To musi wyglądać bardzo śmiesznie: szczur ze sznurem korali. To dobrze, że wreszcie komuś spodobały się te korale. Ty na pewno kupiłaś je na wyprzedaży za pół ceny. Nie wydałaś na nie zbyt dużo pieniędzy, a teraz przynajmniej szczury są zadowolone.

Serdecznie pozdrawiam.

Twoja Elisabeth

 

– No tak, tym razem byłam przynajmniej szczera. Wracam do odrabiania geografii – powiedziała do siebie Elisabeth.

 

Zakończenie

Darowanemu koniu …. – Zabawa w listonosza

Wręcz swój list do ciotki komuś w klasie. Teraz to dziecko ma zagrać rolę ciotki i zareagować na list.

Następnie ciotka przejmuje rolę Elisabeth i wręcza swój list następnemu dziecku, które teraz staje się ciotką i odgrywa scenkę zareagowania na list. Zabawa toczy się w ten sposób dalej.

Pytania

– czy było trudno napisać taki list?

– Jak się czuliście jako ciotka?

– Jak to naprawdę jest z przysłowiem, że darowanemu koniowi nie zagląda się w zęby?

 

Wprowadzenie

Materiał: opowiadanie

– Po przeczytaniu kliku listów i przedstawieniu reakcji ciotki dzieci wypowiadają się na temat swoich odczuć podczas pisania listów i oglądaniu scenek.

– Które z tych listów są dopuszczalne, a które już nie?

– Nauczycielka czyta wybrane listy dzieci do ciotki.

 

 

(2)

Wprowadzenie

Lista kłamstw – Wyliczanka na tablicy

Pytania

– Kto z was już przynajmniej raz skłamał?

– Kiedy i dlaczego?

 

Wprowadzenie

Materiały: tablica, kreda.

– Po lewej stronie tablicy są zapisywane kłamstwa, po prawej ich powody.

– Przykłady powodów:

– żeby zwrócić na siebie uwagę,

– żeby kogoś fałszywie oskarżyć,

– dla uniknięcia kary,

– aby komuś oszczędzić przykrości,

– aby kogoś nie wydać,

– tak sobie, bez żadnej przyczyny.

– Takie listy można też przygotować w mniejszych grupach.

 

Rdzeń

Wydanie kogoś – Zabawa z kopertami

Sytuacja wyjściowa

Kilkoro dzieci zabawiało się rysowaniem gwoźdźmi karoserii samochodu. Kiedy nadszedł właściciel, wszyscy zdążyli uciec. Ty to widziałeś z daleka.

Pytanie

– Jak zareagujesz?

Cztery scenariusze sytuacji

1. Lakier samochodu jest dość mocno zniszczony. Właściciel jest zdenerwowany. Pyta cię, czy znasz nazwiska dzieci, które to zrobiły. Ty wiesz, kto to był. To osiedlowe rozrabiaki, którzy już nieraz coś zniszczyli.

2. Właściciel jest wściekły, bo auto jest mocno zniszczone. Pyta cię, czy znasz nazwiska dzieci, które to zrobiły. To są dzieci, z którymi często się bawisz. Jesteś zaskoczony, że akurat one mogły coś takiego zrobić.

3. Właścicielem samochodu jest paskudny typ, który nieraz bije dzieci. Pyta cię gniewnie, czy wiesz, kto to zrobił. Ty znasz te dzieci i jesteś zaskoczony, że mogły coś takiego zrobić.

4. Auto należy do znajomego twoich rodziców. Znacz dzieci, które zniszczyły samochód. Mieszkają po sąsiedzku. Zapytano cię, czy znasz te dzieci.

 

Wprowadzenie

Materiały: kartki w kopertach, papier, długopisy.

– Na tablicy jest zapisana sytuacja wyjściowa.

– Cztery warianty sytuacji zapisano na kartkach w numerowanych kopertach.

– Uczniowie są podzieleni na 4 grupy.

– Każda grupa dostaję jedną z kopert.

– W grupach są omawiane sytuacje i podejmowana decyzja, jak należy postąpić.

– Wynik zostaje zapisany na kartce.

– Na forum klasy są omawiane wszystkie warianty.

– Dodatkowo są omawiane różnice między poszczególnymi sytuacjami.

 

Zakończenie

Kłamstwo – Gra w karty

Pytania

– Czy niekiedy możesz skłamać? W jakich sytuacjach?

– Czy naprawdę jest możliwe nigdy nie skłamać?

 

Wprowadzenie

Materiał: karty do gry

– Każdy z czworga graczy otrzymuje siedem kart.

– Resztę talii kładziemy na stole. Górna karta zostaje odkryta.

– Gracze po kolei kładą na nią (bez odkrywania!) karty o tej samej wartości lub kolorze tak, aby pozostali gracze nie podejrzeli koloru i wartości dokładanej karty.

– Jeśli ktoś z graczy podejrzewa, że inny położył niewłaściwą kartę zgłasza to. Jeśli miał rację, oszukujący musi wziąć cały stos kart, jeśli nie miał racji, karty bierze „oszczerca”.

– Wygrywa ten, kto pierwszy pozbędzie się wszystkich kart.

 

(3)

Wprowadzenie

Skarżycielstwo – Rozmowa w kręgu

Pytania

– Komu z was zdarza się skarżyć na innych?

– Co to właściwie jest donoszenie / skarżenie?

– Opowiedzcie o własnych doświadczeniach.

– Jak się wtedy czuliście?

– Czy wam uwierzono?

– Czy zdarzyło się, że nie mieliście racji?

 

Wprowadzenie

– Stawianie pytań i uważne słuchanie odpowiedzi.

– Nauczycielka czyta klasie opowiadanie Orzeł i sowa.

 

Orzeł i sowa

Bardzo długo orzeł i sowa byli wrogami i zwalczali się wzajemnie. Jednak pewnego dnia się pogodzili i zostali bliskimi przyjaciółmi. Orzeł dał swoje królewskiego słowo, a sowa swoje sowie słowo, że dzieciom drugiego z nich nigdy nie zrobią nic złego.

– Tak, ale – zapytała sowa – czy ty w ogóle znasz moje dzieci?

– Nie znam – odpowiedział orzeł.

– To niedobrze – zmartwiła się sowa – to może być niebezpieczne dla moich dzieci. Będzie tylko zależeć od szczęścia, czy przeżyją. Ty przecież jesteś królem i nawet nie potrafisz odróżnić wszystkich małych zwierząt. Jestem pewna, że jak trafisz na moje dzieci, to one na pewno nie przeżyją tego spotkania.

– Nie możesz mi ich po prostu opisać; wtedy nic im nie zrobię. – przyrzekł orzeł.

– Moje dzieci są najukochańszymi i najmilszymi zwierzątkami, jakie tylko są – powiedziała radośnie sowa. – A jakie one są piękne! Nie uważam, aby były inne tak kochane zwierzątka. Jeśli to zapamiętasz, to moje dzieci będą bezpieczne przed twoimi szponami i dziobem.

Pewnego pięknego wieczoru orzeł wyruszył na łowy i całkiem przypadkowo w koronie drzewa natrafił na cztery paskudne ptaszki. Nigdy jeszcze nie spotkał tak niesympatycznych stworów. Ponadto okropne wrzeszczały, aż mu w uszach świdrowało. Orzeł był przekonany, że to nie mogą być dzieci jego nowej przyjaciółki, sowy. Wystarczyło parę minut, aby z tych stworów zostały tylko pazury i kilka piór.

Kiedy sowa wróciła do domu znalazła tylko smutne resztki po swoich dzieciach. Wpadła w rozpacz i przyrzekła straszną zemstę okropnemu rabusiowi.

Stary mądry kruk, który wszystko widział i słyszał, zwrócił się do sowy.

– To w znacznym stopniu jest twoja wina. Powodem nieszczęścia jest rozpowszechnione błędne przekonanie, że wszystko, co jest podobne do mnie samego, jest dobre i piękne. Orzeł nie może być winien temu, że mu przedstawiłaś nieprawdziwy, nieobiektywny obraz twoich dzieci.

 

Rdzeń

„Złota dziesiątka” – Wypracowanie

Oto dziesięć pojęć:

– kłamać,

– oszukiwać,

– wymyślać wymówki,

– przesadzać,

– skarżyć,

– robić z kogoś idiotę,

– kogoś ośmieszać,

– fantazjować,

– przemilczać prawdę,

– wypaczać prawdę.

Pytanie

– Które z tych zachowań uważasz za niezbyt dobre, za niedobre i za bardzo niedobre?

Najpierw pomyśl o przykładach ilustrujących ww. pojęcia i zachowania, a dopiero potem uszereguj je wedle wymaganej kolejności.

 

Wprowadzenie

Materiały: tablica, kreda, papier, długopisy.

– Nauczycielka wypisuje na tablicy „złotą dziesiątkę” nierzetelnych zachowań.

– Dzieci znajdują przykłady dla poszczególnych zachowań. Można też pracować w małych grupach.

– Uczniowie zapisują sobie przykłady dla poszczególnych zachowań.

– Na koniec dzieci nadają rangi wypisanym przez siebie przykładom zachowań (1. bardzo niedobre, 2. niedobre 3. niezbyt dobre

 

Zakończenie

Wymówki – Odgrywanie ról

Sytuacja

Bardzo się grzebałeś i spóźniłeś do szkoły. Wymyśliłeś sobie wymówkę. Nauczycielka ci nie uwierzyła. Miałeś w zapasie jeszcze lepszą wymówkę.

Pytanie

Jakie wymówki najlepiej działają?

 

Wprowadzenie

– Każde dziecko wymyśla kilka wymówek na wypadek spóźnienia się do szkoły.

– Jeden uczeń odgrywa rolę nauczycielki i wysłuchuje wymówek drugiego dziecka.

– Para aktorów zostaje wymieniona na następną, jeśli sama zrezygnuje, lub spóźnialskiemu zabraknie pomysłu na wymówki.

 

(4)

Wprowadzenie

Rebusy – Przysłowia

Spróbujcie wymyślić rebus rysunkowy na znane przysłowie. Pozostali maja go odgadnąć.

Podpowiedzi

– Kłamstwo ma krótkie nogi

– Kłamie jak najęty

– Kłamca musi mieć dobrą pamięć

– Prawda jak oliwa na wierzch wypływa

– Prawda w oczy kole

 

Wprowadzenie

Materiały: rebus narysowany na tablicy, papier do narysowania własnych rebusów, ołówki.

– Nauczycielka rysuje ma tablicy wymyślony przez siebie rebus i prosi dzieci o odgadnięcie.

– Wspólnie są wybierane przysłowia, które dzieci ilustrują w postaci rebusu.

– Klasa odgaduje poszczególne rysunki lub rebusy

 

Rdzeń

Obraza nauczycielki – Dyskusja

Sytuacja

Ktoś napisał na kartce coś obraźliwego o nauczycielce. Nauczycielka znalazła kartkę i jest bardzo niezadowolona. Chce wiedzieć, kto to zrobił, lecz nikt się nie przyznał. Nauczycielka każe uczniom zostać po lekcjach w klasie tak długo, dopóki nie będzie wiadomo, kto to napisał.

Pytanie

– Gdyby teraz nauczycielka zapytała cię, kto to zrobił, co byś odpowiedział?

 

Wprowadzenie

Materiały: kolorowe karki; każdy kolor z inną dodatkową wskazówką.

– Nauczycielka opowiada sytuację wyjściową

– Każdy uczeń dostaje kolorową kartkę ze wskazówką.

– Uczniowie mający kartki tego samego koloru tworzą grupy.

– Grupy uzgadniają odpowiedzi i referują je przed klasą.

Wskazówki dodatkowe

– To ty napisałeś tę kartkę.

– Kartkę napisała twoja najlepsza przyjaciółka i ty o tym wiesz.

– Wiesz, że kartkę napisał uczeń, którego nie lubi cała klasa.

– Wiesz, że ten, kto napisał kartkę spuści ci lanie, jeśli go wydasz.

 

Zakończenie

Prima aprilis – Majsterkowanie

Pytanie

Kto zna dowcipy na prima aprilis?

Dowcipy na prima aprilis są uznawane za „miłe kłamstwa”.

– Zapisz na kartce dowcip na prima aprilis.

– Zrób ilustrację do tego dowcipu.

– Wymyśl ciekawy tytuł dla twojego rysunku.

 

Wprowadzenie

Materiał: papier, ołówki i kredki

– Nauczycielka prosi dzieci o opowiedzenie kliku dowcipów na prima aprilis.

– Dzieci robią ilustracje do dowcipów

– Z prac dzieci powstaje książeczka.

 

(5)

Wprowadzenie

Szpinak – Rozmowa w kręgu

Pytania

– Jakich potraw bardzo nie lubisz?

– Co robisz, kiedy taka właśnie potrawa jest na obiad?

Sytuacja

Miriam bawi się u swojej przyjaciółki Susan. Mama Susan pyta Miriam, czy może zostać na obiaedzie. Miriam bardzo chętnie się godzi, ale okazuje się, że na obiad jest szpinak, którego Miriam wręcz nie znosi. Tata Susan mówi: „O szpinak! Jaka pychota. Czy ty Miriam także bardzo lubisz szpinak?”

Pytania

– Co odpowiesz / co zrobisz?

– Czy przyznasz szczerze, że nie lubisz szpinaku, czy raczej go zjesz i nic nie odpowiesz?

 

Wprowadzenie

– Dzieci opowiadają, czego nie lubią jeść, lub jedzą niechętnie.

– Nauczycielka rozszerza temat na inne sytuacje.

 

Rdzeń

Nieprzyjemna sytuacja – Odgrywanie ról

Wymyślcie jakieś nieprzyjemne sytuacje i zapiszcie je na karteczkach.

Klasa wybiera jedną z sytuacji i odgrywa scenkę.

Podpowiedzi

1. Susan zaprasza Miriam do swojego pokoju, bo chce jej pokazać coś nadzwyczajnego. Okazuje się, że jest to kolorowy kamyk, w którym Miriam nie widzi nic ciekawego.

2. Babcia zrobiła Miriam sweterek na drutach, jako urodzinową niespodziankę. Sweterek jest w paskudnych kolorach i całkiem niemodny.

3. Jesteś na bardzo nudnym przyjęciu urodzinowym i chcesz już iść do domu. Mama solenizanta pyta, czy podobało ci się przyjęcie.

 

Wprowadzenie

Materiały: karteczki, ołówki, długopisy

– Wymienione wyżej lub inne nieprzyjemne sytuacje są zapisywane na karteczkach.

– Uczniowie są podzielenie na grupy 2 …4 osobowe.

– Dzieci uzgadniają wybór jednej z sytuacji i jej zakończenie

– Po przygotowaniu się odgrywają scenkę z wybraną sytuacją.

– Na koniec omówienie lekcji:

– co myślicie na temat wybranej przez siebie i odegranej sytuacji?

– co myślicie o zakończeniach sytuacji wymyślonych przez inne grupy?

 

Zakończenie

Prawda, czy kłamstwo – Dyskusja na podium

Dzieci opowiadają o czymś nadzwyczajnym. Może to być kłamstwo lub prawda. Wybrana grupa pięciorga uczniów, jako sędziowie, oceniają historyjkę i uzgadniają wyrok, czy to prawda, czy fałsz.

 

Wprowadzenie

– Uczniowie dostają zadanie domowe wymyślenia historyjek „prawda, czy kłamstwo”. Ale uwaga: prawdziwe historyjki trzeba będzie udowodnić!

– Przedstawienie klasie pierwszej z historyjek „prawda, czy kłamstwo”.

– Ocena historyjki.

– Zadawanie dodatkowych pytań.

– Wydanie ostatecznego wyroku – prawda, czy kłamstwo.

– Opowiedzenie następnej historyki.

– Dalsze działanie według powyższej procedury.

 

(6)

Wprowadzenie

Rzetelność – Lista na tablicy

Pytanie

– Co rozumiesz pod pojęciem „rzetelność”?

Polecenie

– Jeśli coś ci przychodzi do głowy, napisz na tablicy.

 

Wprowadzenie

Materiały: tablica, kreda, papier, długopisy.

– Nauczycielka pisze na tablicy słowo RZETELNOŚĆ

– Dzieci po kolei dopisują pod spodem, co przez to rozumieją.

– Uczniowie nie powinni konsultować się między sobą przed podejściem do tablicy.

– Nauczycielka upewnia się, czy wszyscy chętni się wypowiedzieli.

– Autorzy objaśniają bliżej swoje wpisy na tablicy.

– Pozostali mogą zadawać dodatkowe pytania.

– Pojęcia blisko ze sobą związane są łączone linią za pomocą kolorowej kredy.

– Klasa uzgadnia najważniejsze według niej pojęcia.

Uwaga! Skojarzenia do pojęcia RZETELNOŚĆ dzieci mogą też zapisywać w zeszytach

 

Rdzeń

Czy postępujesz tak samo? – Karta robocza / rozmowa w kręgu

Na karcie roboczej jest zapisanych sześć sytuacji.

Uczniowie czytają uważnie karty robocze i dopisują, jak by postąpili w poszczególnych sytuacjach.

 

Wprowadzenie

Materiały: powielone przez nauczyciela karty robocze, długopisy

 

Karta robocza: czy postąpiłbyś tak samo?

 

Anna pożyczyła od Karin książkę. Niestety zgubiła ją i nie mając odwagi się przyznać. „Mój mały braciszek porwał całą książkę – mówi do Karin. Czy postąpiłbyś tak samo?

Tak, ponieważ…………………………………….

 

Janek spóźnił się do szkoły, gdyż po drodze pograł trochę w piłkę. Wyjaśnia nauczycielowi: „Nasz budzik w domu się zepsuł i moi rodzice zaspali.” Czy postąpiłbyś tak samo?

Tak, ponieważ…………………………………….

 

Dwóch braci, Hans i Franz wyjedli razem całe pudło ciastek. „Nie zjadłem prawie żadnego ciastka – wyjaśnił Hans mamie – to Franz wszystkie wyjadł.” Czy postąpiłbyś tak samo?

Tak, ponieważ…………………………………….

 

„Czy umyłeś zęby” – pyta mama. Tomek nie umył zębów, ale bardzo mu się spieszy i odpowiada: „Oczywiście!” Czy postąpiłbyś tak samo?

Tak, ponieważ…………………………………….

 

W kilogramie jabłek, które mama kupiła w warzywniaku, dwa były nadgniłe i nie nadawały się do zjedzenia. Następnego dnia Sonia kupiła banany na tym samym straganie. Sprzedawca wydał jej przez nieuwagę jedno Euro reszty za dużo. Sonia zauważyła, ale nic nie powiedziała. Czy postąpiłbyś tak samo?

Tak, ponieważ…………………………………….

 

Gerda dojeżdża codziennie do szkoły pociągiem z innej miejscowości. Pewnego dnia zapomniała swojego biletu miesięcznego. Miała pieniądze na kupienie biletu jednorazowego, ale tego nie zrobiła, gdyż uważała, że przecież już raz wydała pieniądze na bilet miesięczny. Mogłaby pójść do konduktora i mu wszystko opowiedzieć, ale tego nie zrobiła. Czy postąpiłbyś tak samo?

Tak, ponieważ…………………………………….

 

– Uczniowie samodzielnie wypełniają kartę roboczą.

– Po wypełnieniu omawiają w parach sytuacje wymienione na karcie.

– Dalsza dyskusja w mniejszych grupach.

– Ocena końcowa zadania podczas rozmowy w kręgu z udziałem całej klasy.

 

Pytania pomocnicze

– Co myślisz o poszczególnych rozwiązaniach

– Czy po dyskusji w klasie byś inaczej wypełnił kartę roboczą?

 

Zakończenie

Zaufanie – Zadanie pisemne

Pytania

– Dlaczego jest ważne być rzetelnym wobec innych?

– Jakie mogą być konsekwencje tego, że nie jesteśmy rzetelni?

Można odpowiedzieć w formie rysunkowej, napisać wierszyk, albo zapisać swoje przemyślenia.

 

Wprowadzenie

Materiał: papier, długopis.

– Nauczycielka zapisuje oba ww. pytania na tablicy.

– Nauczycielka omawia formy odpowiedzi.

– Dzieci odpowiadają w formie rysunkowej, w postaci wierszyka, albo zapisują swoje przemyślenia.

– Uczniowie czytają / pokazują swoje odpowiedzi.

– Ogólna dyskusja w klasie.

 

(7)

Wprowadzenie

Rachunek – Odgrywanie ról

Sytuacja

Mama poprosiła Johannę, żeby idąc do szkoły zapłaciła u piekarza zaległy rachunek i wręczyła jej 10 Euro. Johanna spotkała przyjaciółkę i bawiły się w drodze do szkoły.

Nagle zauważyła, że zgubiła otrzymane od mamy pieniądze.

W domu powiedziała mamie, że zapłaciła rachunek. Jednak piekarz zadzwonił do mamy i zapytał, kiedy dostanie pieniądze.

Pytania

– Jak zareaguje mama?

– Jak się zachowa przyjaciółka Johanny?

– Jak zostanie ukarana Johanna?

 

Wprowadzenie

Materiały: tablica, kreda, karteczki ze zmianami sytuacji.

– Nauczycielka zapisuje na tablicy sytuację.

– Podkreślone w tekście zdanie może zostać zmienione.

– Inne warianty podkreślonego zdania są zapisane na karteczkach. Każda trzyosobowa grupa otrzymuje karteczkę z treścią zmienionego zdania. Grupa przygotowuje się do odegrania scenki.

 

Inne warianty podkreślonego zdania

– Przyjaciółka jest biedna i Johanna wydała pieniądze na zabawkę dla niej.

– Johanna kupiła pudło czekoladek i zjadły go obie z przyjaciółką.

– Dziewczynki kupiły pudło czekoladek w celu poczęstowania całej klasy.

– Johanna kupiła coś dla siebie.

– Johanna wrzuciła pieniądze do puszki człowieka, który zbierał je na szczytny cel.

 

Rdzeń

Kary – Dyskusja w grupach

Dzieci sporządzają listę kar dla Johanny

 

Pytania pomocnicze

– Czy można ukarać Johannę jeszcze w inny sposób?

– Jaką karę wybierasz ze sporządzonej listy kar?

– Czy to ma znaczenie, na co Johanna przeznaczyła 10 Euro?

– Jak kara byłaby, według ciebie, sprawiedliwa?

Porozmawiajcie o tym w grupie. Zapiszcie swojej odpowiedzi na pytania.

 

Wprowadzenie

Materiały: tablica, kreda, papier, długopisy.

– Nauczycielka zapisuje pytania na tablicy.

– Dyskusja w grupach.

– Pisemne podsumowanie.

– Ocena wyników w rozmowie w kręgu.

 

Zakończenie

Kłamstwo się nie opłaca – Zabawa lalkami

Odegrajcie parami sytuacje kłamstwa za pomocą lalek; zamieńcie się rolami.

 

Wprowadzenie

Materiały: lalki lub pudelka zapałek plus karton na zrobienie głów, klej.

– Jeśli nie ma do dyspozycji lalek, dzieci wykonują figurki z pudełek zapałek.

– Przygotowania do odegrania scenki.

– Odegranie scenki w improwizowanym teatrze lalek.

– Podsumowanie wyników.

 

(8)

Wprowadzenie

Kara i nagroda – Wywiad

Pytania

– Jakie znasz rodzaje kar i nagród?

– Czy bywasz niekiedy karany i nagradzany?

– Za co?

– Czu uważasz to za sprawiedliwe? Dlaczego tak? Dlaczego nie?

 

Wprowadzenie

Materiały: tablica, kreda, papier, długopisy.

– Dzieci zapisują pytania.

– Osoba A przeprowadza wywiad z osobą B i na odwrót.

– W rozmowie w kręgu A opowiada o doświadczeniach pozyskanych w rozmowie z B i odwrotnie.

– Nauczycielka wypisuje najważniejsze spostrzeżenia dzieci na tablicy

 

Rdzeń

Sprawiedliwe i niesprawiedliwe kary i nagrody (1) – Zadanie pisemne

Napisz wypracowanie na temat jakiejś kary i nagrody, z której czytający wypracowanie powinien się dowiedzieć:

– co się wydarzyło;

– co zrobiłeś, jak się zachowałeś;

– jakie konsekwencje cię spotkały;

– co wtedy o tym sądziłeś;

– dlaczego kara lub nagroda, jaka cię spotkała była zasłużona lub wręcz przeciwnie, była niesprawiedliwa,

– dlaczego kara była zbyt surowa, albo zbyt łagodna.

 

Wprowadzenie

Materiały: tablica, kreda, papier, długopisy.

– Nauczycielka zapisuje na tablicy wskazówki dot. wypracowania.

– Dzieci opisują swoje historie.

– Uczniowie mogą dodatkowo zilustrować swoje wypracowania.

– Można opisać także następny przypadek.

 

Zakończenie

Sprawiedliwe i niesprawiedliwe kary i nagrody (2) – Rysowanie

Pytanie

– Kiedy kara lub nagroda są sprawiedliwe?

Narysuj jeden lub kilka przypadków kar i nagród.

Napisz dodatkowo, czy tę karę lub nagrodę uważasz za sprawiedliwą.

 

Wprowadzenie

Materiały: blok rysunkowy, kredki lub farbki.

– Nauczycielka omawia postawione pytanie.

– Nauczycielka wyjaśnia uczniom, że przemyślana odpowiedź na to pytanie pomoże im zrozumieć, co to znaczy niezasłużona kara.

 

(9)

Wprowadzenie

Czyny karalne – Collage

Wyszukajcie w gazetach informacje o popełnionych czynach karalnych.

Naklejcie te notatki na dużym arkuszu papieru. Po lewej stronie arkusza najcięższe przestępstwa, po prawej stronie lżejsze przypadki.

Uczniowie omawiają między sobą wycinki prasowe. Muszą uzgodnić stanowisko, które przypadki są ciężkimi przestępstwami, a które lżejszymi czynami karalnymi oraz jakie przypadki mogą się znaleźć pośrodku.

 

Wprowadzenie

Materiały: gazety, nożyczki, duży arkusz papieru (A1 lub A2), klej.

– Uczniowie przynoszą gazety do szkoły.

– Utworzone zostają czteroosobowe grupy.

– Można także pracować z pojedynkę. W takim przypadku powinien być dopisany komentarz do dokonanego wyboru i podziału.

 

Rdzeń

Rozprawa sądowa – Odgrywanie ról

Uczniowie odgrywają rozprawę sądową jako ilustrację jednego z przypadków opisanych w wycinkach prasowych.

Mysi być wybrany prokurator, obrońca, sędzia i przestępca. Jaki wyrok wyda sędzia?

 

Wprowadzenie

– Uczniowie wybierają jeden wycinek prasowy.

– Dzieci przygotowują się do odegrania rozprawy sądowej.

– Odegranie scenki z rozprawy sądowej.

– Można powoływać świadków spośród widzów.

– Kilkoro dzieci, jako dziennikarze, piszą sprawozdania z rozprawy sądowej.

– Inny wariant: klasa zostaje podzielona na cztery grupy (prokuratorzy, obrońcy, sędziowie i przestępcy) i na zmianę odgrywają kolejne scenki z rozprawy sądowej.

 

Zakończenie

Kary alternatywne – Gazetka ścienna

Wymyślcie dla każdego czynu jedną karę i pomyślcie, jaka mogłaby by być za taki czyn inna kara. Dzieci wysłuchują informacji nauczycielki o karach alternatywnych.

 

Wprowadzenie

Materiały: wycinki z gazet, nożyczki, duży arkusz papieru (A1 lub A2), klej.

– Nauczycielka czyta klasie wybraną informację gazetową.

– Nauczycielka przygotowuje się, jakie bywają stosowane alternatywne kary (naprawienie szkody; przymus pracy dla dobra publicznego – np. sprzątanie ulicy itp.) i informuje o tym uczniów.

– Dzieci zaczynają pracę indywidualnie.

– Wspólnie wykonują gazetkę ścienną.

– Gazetka ścienna jest wywieszana na szkolnym korytarzu.

 

(10)

Wprowadzenie

Kradzież – Pisanie historyjki

Pytania

– Czy zdarzyło ci się coś ukraść?

– W jakich okolicznościach?

– Co to było?

– Czy cię przyłapano?

Napisz krótką historyjkę o twoich osobistych doświadczeniach.

 

Wprowadzenie

Materiały: papier, długopisy.

– Historyjka może mieć dowolną formę (nierymowany wierszyk, dialog, opowiadanie itd.)

– Tekst powinien być prosty i krótki. W razie potrzeby napisz dwie krótkie historyjki.

– Nauczycielka pokazuje przykład takiej historyjki.

– Niepodpisane teksty zszywa się w jedną książeczkę.

 

Rdzeń

Można, czy nie można? – Krążenie kart roboczych

Oceń, czy można to zrobić, czy nie można.

 

Wprowadzenie

Materiały: Karty robocze, długopisy

 

Przykłady kart roboczych

 

 

 

 

 

– Nauczycielka przygotowuje karty robocze według wypisanych wyżej przykładów.

– Na każdej karcie jest u góry wypisana tylko jedna sytuacja.

– Każde dziecko otrzymuje kartę roboczą.

– Uczniowie oceniają i odpowiadają pisemnie, czy można tak postąpić, czy nie.

– Karta krążą w grupie i następne dzieci, dopisują na nich swoje oceny sytuacji.

– Nauczycielka zbiera karty i dyskutuje z klasą wyniki.

 

Zakończenie

Znaleziony portfel – Rozmowa w kręgu

Portfel krąży w kręgu dzieci z ręki do ręki

Pytania

– Czy zajrzysz do środka znalezionego portfela?

– Co zrobisz ze znalezionym portfelem?

 

Rozszerzone warianty sytuacyjne

1. W portfelu jest 5 Euro, …jest 10 Ero….. jest 100 Euro.

2. W portfelu jest adres właściciela.

3. W portfelu jest zdjęcie starszej pani.

4. Właściciel portfela jest bardzo bogatą osobą.

 

Wprowadzenie

Materiały: portfel, banknoty przeznaczone tylko do zabawy.

– Dzieci uzasadniają swoje postępowanie ze znalezionym portfelem.

– W portfelu są coraz to większe kwoty pieniędzy.

 

Na podstawie: „Lehrplan humanistischer Unterricht in den Niederlanden”, wydanego przez Humanistischer Verband Deutschlands, Landesverband Berlin, Berlin 2009, tłumaczył i opracował

Andrzej Wendrychowicz